Bulak (Bulaq)

Bulak (Bulaq) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Mısır'dan batıya doğru bahçe ve bostanlar içinde bir saatte varılır, Nil kıyısında kat kat büyük bir şehirdir. Arapça'da Bulak (---) demektir. Kıbleden batıya uzunlamasına tam 2.500 adım mamur bir şehirdir. Ve eni 700, 800, bazı yeri 300 ve bazı yeri 500 adım süslü bir şehirdir. Nil kenarında bulunduğundan gayet mamur ve şenlikli iskeledir.

Mısır ile bu şehrin arası tamamen mamur, mahsullü bağ, bahçe, bostan ve çiftliklerdir. Vaktin hakimi paşa tarafından 100 nefer adamı ile risale ağası hakimdir. Paşaya senede 20 kese mirsaliyye verip kendisi de 20 Mısri kese hasıl eder. Dimyat'a, Reşid'e, İsne ve İsvan'a kadar küçük büyük 10 bin parça gemi bu risale ağasının defterinde olup bütün reisleri yönetimi altında olup Said-i ali'den miri tahıl taşıtıp Yusuf Ambarı'na korlar.

Bu iş başındaki risale ağası Bulak şehrinde hakimdir. Ama Bahreyn muarrifi bütün gemilere hakim olup onun defteriyle gemiler Said vilayetine gidip tahıl getirirler.

Ve şeriat tarafından Mısır mollasının hükmünde 300 payesiyle naibi hakimdir. Mısır defterdarı tarafından padişah malı tahsiline 200 adam ile gümrük emini hakimdir, her gün üzerine birer Mısri kese iltizamdır. Mısır yeniçerisi ocağından bir oda yeniçeri ile bir çorbacı gümrük mukabelesinde yeniçeri tekkesinde hükumet eder, mükellef yerdir, bütün duvarları silahlarla bezenmiş Hacı Bektaş-ı Veli tekkesidir. Bir Mısır beyi 200 adamıyla kul beklemek kanundur, bir aydan sonra bir bey daha gelir.

Bu şehir toplam 45 mahalledir. 6.700 mamur ve şenlikli hanelerdir. Ve 360 mihrap ve 56 hutbedir.

…

Ve ll medrese, 6 darülkurra, 3 darülhadis, 40 sıbyan mektebi ve 6 adet derviş tekkesi vardır. Bunlardan Nil kıyısında iki katlı İbrahim Gülşeni Tekkesi, 30 adet maarif erbabı, Gülşeni'den aydınlanıp şen ve şaduman olmuş arif-i billah canlar var ki her biri bir celal sahibi aşıklardır. Hatta Seyyid Ahmed el-Bedevi mevludu günleri bu tekkede 2 gün 2 gece Mısır ayanına ziyafetleri olup mevlud-i Nebi edip tüm aşıklar yaşlı ve genç herkesin hizmetinde olup alçak gönüllülükle hizmet ederler. Sabahleyin Bedevi gemileri büyük alay ile hareket ederler, büyük Gülşeni tekkesidir.

Bulak şehrinde küçük büyük toplam 73 han vardır ki her biri kale gibi demir kapılı ikişer, üçer yüz odalı ve avlularında birer zaviyeli hanlardır. Bunlardan büyük Zeyt Hanı, Natrun Hanı, Sinan Paşa Hanı, Karamanlı Hanı, Pirinç Hanı, Yemiş Hanı, Zülfikar Kethüda Hanı, Kayseriyyeli İbrahim Kethüda Hanı, Kulkıran Hanı ve (---) (---) meşhur olup kale gibi olan hanlar bunlardır, başkaları yüzer ellişer odalı hanlardır. Her birinde birer Mısır hazinesine malik bezirganlar vardır ki Hint, Yemen, Sind'de ve Aden, Frengistan, Rum'da ortakları olan zengin bezirganlar kalırlar.

Bunlardan başka Nil kıyısında tam 200 mahzen vardır. On ikisi miri ambarlardır ki Mekke ve Medine tahılları saklanır. Evvela Büyük Şumna [ambar], Küçük Ambar, Deşişe-i kübra ve Deşişe-i suğra Ambarı, Muhammediye Ambarı, Muradiye Ambarı ve Hasekiye Ambarı. Hala Kandiye ve Kamaniçse fatihi olan Sultan IV. Mehmed Han'ın haseki sultanı Mekke-i mükerremede bir darüşşifa, bir darüzziyafe ve bir aşevi imaret inşa etmişlerdir, onların zahiresinin saklanması için Arpa Emini Mustafa Efendi bu Bulak'ta kale gibi bir şumna [tahıl ambarı] yapmıştır. On adet topu olsa bir ay muhasara götürür bir mahzendir. Çepçevre büyüklüğü 600 adımdır.

Bulak şehrinde 6 adet hamam vardır. Nil kenarında Sinan Paşa Hamamı 6 basamak merdiven ile çıkılır Türk tarzı geniş ve aydınlık bir hamamdır. Ve çarşı içinde yeni yapı (---) hamamı hoş hamamdır. (---) hamamı.

Ve toplam 1.600 dükkandır. Bedesteni yoktur, ama Sinan Paşa Çarşısı iki başı demir kapılı 200 dükkandır, ortası bir yoldur, bütün kıymetli eşya onda bolca bulunur. Ve 20 adet mükellef ve süslü şahane kahvehaneleri vardır, bütün bezirganların dinlenme yerleri kahvehanelerdir.

Bütün sokakları o kadar kalabalıktır ki insan deryasından omuz omuzu sökmez. Zira yedi iklimin adamları bu şehirdedir, yedi iklim mallarını götürüp getirmededir. Yılda on bin pare gemi, kayasa, cerim, firkate, şayka ve kalyeta gelip Rum'dan ve Nil'le Fincistan'dan meta getirirler. Bütün vilayetin iskelesidir. Tüm halkı tüccardır ve gemi yapıcı marangozdur. Her çeşit tahıl, yiyecek, içecek ve ahşap bu Bulak'ta mevcut olup bolluk içinde iskeledir. Ve iskele başında,

Sultan Tershanesi vardır. Dört tarafı kale duvarı gibi bedensiz duvarlardır. Çepçevre 2 bin adımdır. İçi nice kere yüz bin kereste ile doludur. Zira Yemen mühimmatı için Rum'dan gelmiş padişah malıdır. Süveyş kaptanı hükmünde emini, 40 nefer katipleri, nazırı, havaleler ambarcısı, bekçileri ve kapıcıları vardır. Uzunlamasına yapılmış olup üstü açık büyük bir binadır. İçi çeşit çeşit sayısız alet ve ibretlik mühimmatla doludur. Mahzenleri var ki orada ambara konmuş nice Mısır hazinesi değer bakır, kurşun, kalay, demir, çivi, top, gülle ve başka gemi aletleri ile doludur.

İki kapısı var, biri güneşe açılır kara tarafındadır, biri Nil kenarındadır. Ama Kethüda İbrahim Paşa Yemen gazasına memur olunca mühimmat ve levazımatları görmek üzere her an bu tershaneye gelip kalmak için Nil Kapısı üzerine bir dinlenme yeri, bir Havernak Köşkü yaptı ki Bulak şehrinde benzeri meğer Sebtiyye Köşkü ola. Pek çok odalar, kiler ve mutfaklar yaptırıp padişahça zevk ü safa edip sefer mühimmatına bakardı.

Bundan aşağı Bulak şehrinin aşağı kuzey tarafında Sebtiyye Köşkü adlı yüksek bir kat kat Havernak Köşkü vardır. Havuz ve şadırvanlı köşklerdir. Şahnişin ve pencereleri Nil' e bakan dinlenilecek bir köşktür. Bütün vezirler haftada bir kere buraya ge ip keyif çatıp dinlenirler. Zira bu Bulak'ın suyu ve havası gayet hoş olduğundan halkının yüz renkleri kırmızıdır. Ve evlatları o kadar boldur ki Allah'ın hikmeti çifte çifte doğarlar. Halkı daima pür-zevk, şevk, aşk ve tevhid ehli adamlardır. Ve yer yer hoş bahçeleri vardır. Evliyaları ve ziyaretleriyle mahallinde yazılır.