Hama

Hama hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu Hama şehrine Yunan dilinde "Hamutan" derler, Farsça'da "Darşenbit" derler. Dürzi dilinde "Şehrezol" derler. Arapça'da "Hama" derler. Tufan'dan sonra ilk kurucusu Ham b. Nuh aleyhisselamdır. Gayet bakımlı şehir olup Asi Nehri gelmezden önce dört kere yüz bin (400.000) büyük su kuyuları ile sulanır büyük bir şehir idi. Bütün kavmi İsrailoğulları Hazret-i Yahya aleyhisselamın kanını Buhtunnasr, İsrailoğullarından almak için bu Hamutan şehrini yakıp yıkmıştır.

Daha sonra Büyük İskender zamanında birazcık imar olmada iken İskender 32 sene krallıktan sonra ölünce bu kaleyi Yunanlılardan kayserler bir yığına tepe üzerinde bir kale yaptılar. Gayet mamur olup kralı Trablus-Şam'da İspanya Frengiyle birleşip Şam, Mekke ve Medine yollarını ve nice şehirlerini yakıp yıkmaya başladılar.

Sonunda Hicretin 25 [644] tarihinde Hazret-i Ömer halifeliğinde Hazret-i Ubeyd ibn Cerrah başkumandan olup 150.000 asker ile bu kaleyi kuşattıklarında; Halid ibn Velid, Hazret-i Ali'nin kardeşi Ukayl ibn Ebi Talib, Esved ibn Mikdad, Malik ibn Eşter, Sariyetü'l-Cebel ve Yezid b. Süfyan bu kumandanların yedisi de bu kaleyi yedi ay kuşatıp Allah'ın izniyle zorla Rum keferesi elinden feth edip İslam diyarı cennet benzeri Şam'a ilave eylediler.

Daha sonra ( ---) tarihinde ( ---) ( ---) Şam, halifesiyken Frenk küffarı Trablus-Şam'ı istila edip bu Şehrezol-ı Hama'yı kuşattılar Çöl tarafından Meval Arapları yardımıyla küffarı Müslüman kılıcından geçirip kılıç artıkları Dürzi Dağları'ndan Trablus'a can attılar.

Daha sonra Halife ( ---) bu kaleyi gereği gibi o kadar sağlamlıkla dört köşe yontma taş ile bir acaip kuvvetli, dayanıklı ve sağlam etti kim hala onu yapısının eseridir ki muazzam binadır. Hatta bu kalenin güneyi tarafından duvarın yüzünde beyaz taşlar arasında siyah taş ile yapı ustası kalenin yapıcısı olan halifenin ismini yazmıştır ki Musta'sımi hattıdır ki o hat budur (---) (---) (---) (---) (---) (---).

Daha sonra bu şehir Mısır halifelerinden Sultan Gavri hükmüne girip Selim Han Mısır fethine gelirken Şam veziri Çerkez Senyal Bay Selim Han'a itaat edip bu Hama Kalesi'nin anahtarlarını kavgasız ve cengsiz teslim etmiştir. Vilayete Vali Güzelce Kasım Paşa ve Kemal Paşazade damadı Hicabi Muslihiddin-i Kocavi kadı olup Şam eyaleti sancağı oldu. Mısır fethinden sonra yeniden yazılmıştır. Hala Trablus-Şam eyaletinde başka sancakbeyinin tahtıdır. Beyinin padişah tarafından hass-ı hümayunu 364.035 akçedir. 26 zeamettir ve 171 timardır. Çeribaşısı, yüzbaşısı ve alaybeyisi vardır.

Bütün paşa askeriyle ve zeamet erbabı cebelüleri ile toplam 2.000 asker olup sefer eşerler. Dört mezhepten şeyhülislamları, nakibüleşrafı, ayanı ve seçkinleri vardır. Sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı ve Şam yeniçerisi serdarı vardır. Kale dizdarı, kale neferatı ve muhtesibi vardır. 300 payesiyle şerif kazadır. Toplam (---) adet nahiye köyleridir. Kadıya senelik 6 kese gelir olur, beyine adalet üzere 30 kese olur.

Bir çöl ve çölistan içinde Asi ırmağı kenarında sonradan yığına bir tepe üstünde yontma taş bir savaş kalesidir. Eski zamanlarda gayet imar imiş. Hala iç il olduğundan burçları ve bedenleri o kadar bakımlı değildir. Toplam (---) adet burçtur ve fırdolayı büyüklüğü (---) adımdır. Dört tarafında hendeği yoktur. Ve (---) tarafına bakar bir kapısı vardır. Kale içinde,

................ (2 satır boş) ...............

Hama'nın mahalleleri, sarayları, evleri ve diğer binaların anlatılması

Toplam (---) mahalledir ve hepsi (---) bin bağ ve bahçeli, havuz ve şadırvanlı büyük saraylar ve başka ileri gelenlerin haneleridir ki hepsi temiz toprak ile, kireç ve cibiz ile örtülmüş bakımlı saraylar ve evlerdir. Bunların içinde yeni saray Arnavud Mehmed Paşa Sarayı'dır. Asi ırmağı kenarında 300 haneli, pek çok avlulu, 2 hamamlı ve avlusu cennet bahçeli saraydır ki meğer benzeri Şam'da ola. Murtaza Paşa'ya büyük bir ziyafet çekmiştir ki anlatılmaz.

Ve Şeyh İbrahim Efendi ibn Abdülkadir el-Cilani Sarayı ve (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) sarayı [25b]

Hama şehrinin camilerinin anlatılması

Hepsi 105 mihraptır. Evvela yukarı çarşı içinde Ubeyde ibn Cerrah Camii: Hama fatihidir ve Hazret-i Peygamber bunlara "Cennet ehlisiniz!" diye müjdelediği Aşere-i mübeşeredendir (cennetle müjdelenen 10 zat). Bu cami eski zamanlarda kilise imiş. Mihrap çevrilerek fetih sırasında cami oldu. Humus keferesinin haracı malıyla tamir edilerek eski mabet bir cami oldu. Hala giden masrafı dört köşe bir beyaz mermer üzerinde iri yazı ile yazılıp cami duvarında bellidir.

................ (1 satır boş) ...............

Güzelce Kasım Paşa Camii: Selim Han fethinde vali bulunup bu nur dolu camii inşa etmiştir.

................ (2 satır boş) ...............

Bunlardan başka (---) adet mescitlerdir.

................ (1 satır boş) ...............

Medrese ve darülhadislerin anlatılması:

................ (1.5 satır boş) ...............

Darülkurra ve sıbyan (çocuk) mekteplerinin anlatılması: Tamamı 72 adet sıbyan mektebdir .

................ (1.5 satır boş) ...............

Tarikat ehli derviş tekkelerinin anlatılması: Tamamı yedi tekkedir ama Hazret-i Abdülkadir el-Cilani Tekkesi kadar bakımlı, şenlikli, dervişleri çok ve aşevinde nimeti devamlı tekke yoktur. ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---)

Bekar tüccar hanlarının anlatılması: Tamamı yedi adet tüccar hanı vardır. Evvela,

................ (1.5 satır boş) ...............

Konuk kervansaraylarının özellikleri: Tamamı (---) adet konukların teklifsiz kaldıkları büyük kervanlarayları vardır. Evvela,

................ (1 satır boş) ...............

Sultan çarşısı bedestenlerininin anlatılması: toplam (---) adet dükkanlı çarşıdır. Gerçi Şam ve Haleb çarşısı gibi süslü değildir ama yine bütün kıymetli eşyalar mevcuttur. Kuyumcular ile berberleri çoktur.

Yaşlı ve gençlerinin yüz renklerinin anlatılması: Gayet çok sıcak bir şehir olduğundan halkı biraz buğday benizli, niceleri beyaz yüzlü ve bazıları da kızıl yüzlü ince yapılı ve yaşlanmış insanları olur ki güçleri kuvveti kesilmiştir. Nice duası kabul olan adamları da vardır.

Güzellerinin övülmesi: Arabistan olduğundan merali ve ceylan gözlü, Kudret eliyle sürmeli gözlü, şirin sözlü, nurlu yüzlü, haya sahibi dilberleri olur. Yer yer güzelleri vardır, derler ama pek beğenilmez. Fakat edepli kadınları var.

Halkın giyeceklerinin anlatılması: İleri gelenler renkli hırka ve ipek kaftan giyerler. Orta halli olanlar olan "Kazananı Allah sever" ile kanaat ehli renkli ferace ve yün giyerler. Kadınları ayaklarına çizme giyer, başlarına beyaz car bürünürler.

Beldenin havasının ve suyunun özellikleri: Dördüncü iklimin ortasında bulunduğundan suyu ve havası gayet sıcaktır. Şehirden dışarı bazı sene sam yeli esip insanı helak eder ama şehre tesir etmez. Enlemi (---) dir ve boylamı (---),

Sanayiinin beğenilenleri bildirir: Bu şehirde de bütün halkı pamuk ipliği eğirip çarşaflar, havlular ve ipek siyah poşular yaparlar. Askeri taifesinden at binicileri pek çok olduğundan gayet sanatlı at gemi yapar demircileri vardır. Hama gemi meşhurdur.

Mahsullerinin beğenilenlerini bildirir: Şam'ın Havran buğdayından iri taneli buğdayı olur. Güzel arpası, pamuğu, baklası, reyhanı, tirfili, yoncası ve küheylan atları, ( ---) ( ---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) [26a]

Yiyeceklerinin beğenilenlerini bildirir:

................ (2 satır boş) ...............

İçeceklerinin beğenilenlerini bildirir :

................ (2 satır boş) ...............

Sanatlı hamamlarını bildirir: Tamamı (---) adet hamamdır ama Arnavud Mehmed Paşa Hamamı kadar aydınlık bir hamam bir diyarda görmedim. Evvela Kırım diyarında Bahçesaray içinde Mehmed Giray Hamamı'nı gördüm, ama bu yeni yapıldığından bütün kubbelerinde billur, necef ve moran camları ile aydınlanmıştır ki sanki hamam içine nur doğmuştur.

Anadan doğma İlahi nur gümüş tenli ve gümüş gibi vücutlu dilber civan dellaklar kaküllerini dağıtarak her adamın huzurunda hizmete dururlar. Bütün futaları (kumaş cinsi) renkli ipekli peştemallerdir. Silecek ve havlu peşkirleri ile bütün gereçleri çok temizdir. Hamam içinde bütün Hanefi kurnalarının ve Şafii havuzunun lüleleri ve bütün taşları altın yaldızlıdır. Kısacası hizmet edenlerin tamamı huri ve gılman gibi Arap dilberleridir. Sonra ( ---) hamamı,

................ (2 satır boş) ...............

Bunlardan başka bu büyük şehirde 180 saray hamamı vardır diye belde halkı övünürler, gerçek yine öyledir.