Sirem Mitroviçse (Mitrofçe) (Sremska Mitrovica)

Sirem Mitroviçse (Mitrofçe) (Sremska Mitrovica) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu kaleyi Ungurus kralları yapmıştır. Sonra 927 tarihinde Sultan Süleyman Gazi asrında Gazi Husrev Bey Bosna Eyaleti askeriyle feth ederken fethinde zorluk çektiğinden fetihten sonra kâfirler bir daha heveslenmesin diye kalesini yerle bir etmiştir.

Hâlâ bu şehrin namazgâh tarafında yapı kalıntıları bellidir. Süleyman Han kanunu üzere bu şehir Sirem paşasının taht yeridir, ama Budin Eyaletidir. Paşasının padişah tarafından hâssı 32.567 akçedir. Zeameti 15 ve timarı 154 adettir.

Beyinin askeriyle toplam 2.000 pâk silâhlı ve mükemmel asker olur ki bu serhatlerde Sirem ve Semendire'nin zeamet ve timar sahipleri meşhurdur. Allah'ın emriyle her ne gazada bulundularsa da zafer kazanmışlardır ve vatanlarına esenlikle ve ganimetle gelmişlerdir. Zira alaybeyi, çeribaşı ve yüzbaşıları gayet cesur, bahadır, hünerli er yiğitler olurlar. Yabancılardan başka adamı alaybeyi etmezler. Ve 150 akçe payesiyle yüksek kadılıktır.

Bu sancak toplam 8 kazalık yerdir ki tüm kazalardan sefer sırasında padişah defteriyle toplam 3.600 adet Süleyman Han kanunu üzere cebelüleriyle asker çıkar, ama her biri birer yedi başlı ejder, kükremiş, arslan, kaplan, şehbaz ve şehnaz cesur yiğitler çıkar. Hiçbir zaman yere gelesi murdar kâfirlerden yüz çevirmemişlerdir.

Nice kere görmüşüzdür ki alaylarında 500 Tuna geçdi Hasanî ve Hüseynî kınalı, başları ablaklı, kaplan postlu, yanaklı ve bahrî hotaslı küheylân atlar yedekleri çekilir. Ve tüm gazileri elbette çatal atlılardır ki yularları kollarında atları birbirine öğür olup asla ayrılmazlar.

Kısacası heybetli, asaletli ve cesaretli pür-silâh heybetli askerdir. Zira başlarında taçları samur, tilki ve kaplan postundan kalpak taç giyip arkalarında kaplan, bebr, kurt ve ayı postları var. Ve koltukları altlarında bağlı kartal ve karakuş kanatları var, ellerinde kurt derisi sarılı Kostanice sırıkları ve nicesinin ellerinde surları, gürzleri ve şeştüper topuzları, salıkları ve türlü türlü navurtaları var bir alay acayip görünüşlü, garip şekilli korkunç kâfire göklerin belâsı gibi bir kaza ve kader askeridir.

Sirem Mitroviçsesi şehri zemininin şekli: Bir Mitroviçse de Rumeli Eyaleti ile Bosna Eyaleti sınırında Kosova nihayetinde kalesi harap, kasabası mamur bir Mitroviçse'dir, ama bu Sirem Mitroviçsesi gayet bakımlı ve süslü şehir gibi kasabadır. Büyük Sava Nehri kenarında bir düz çemenzar yerde kurulmuş kasabadır.

Tamamı 12 adet mahalledir. Evvelâ Bey Mahallesi, Aşağı Mahalle, Yukarı Mahalle, Çarşı Mahallesi, Bayezid Bey Mahallesi, Memi Bey Mahallesi, Bayram Bey Mahallesi, Ağa Mahallesi, Hünkâr Camii Mahallesi ve Murad Paşa Mahallesi, bildiğimiz mahalleler bunlardır.

Tamamı 12 adet mihraptır. Evvelâ Küçük Çarşıda Gazi Bayezid Bey Camii, Aşağı Çarşıda Memi Paşa Camii, Büyük Çarşı meydanında Bayram Bey Camii, Ağa Camii, Hünkâr İskelesi Camii ve Yukarı Mahalle'de Murad Paşa Camii. Bunların hepsi kalabalık cemaate sahip kârgir yapı, baştan başa kiremit örtülü mabedgâh camilerdir.

Ve hepsi 6 adet mahalle mescitleridir. Ve tamamı 1.500 adet baştan başa tahta şindire örtülü ve tahta avlulu, çoğu tek katlı ve azı iki katlı evlerdir. Kârgir yapılı ve kiremitli özel evler nadirdir, ancak bağlı bahçeli geniş evlerdir. Ama halkı geniş mezhepli değillerdir, tamamı Hanefi mezhepli adamlardır.

Ve tamamı [6 0a ] 5 adet medresedir. Gazi Bayezid Bey Medresesi, Bayram Bey Medresesi, Murad Paşa Medresesi, bunlar meşhur ders yuvalarıdır ki camilerde sabah akşam hadis, fıkıh ve feraiz ilmi görülür, ama özel ve büyük yapı dârülkurrâ ve dârülhadisleri yoktur.

10 adet ebced okuyan çocukların mektepleri vardır ki yukarıda yazılı olan cami sahiplerinin vakıf hayratlarıdır. Ama oğlanları akıllı ve yetkin olmayıp ilme ilgi duymazlar ve meşgul olmazlar. Hemen yiğitliğe heves edip atma, tutma, asma, kesme ve cenge dair şeylerle ilgilenirler.

Ve 3 adet tekkesi var (—) (—) (—)

Ve 3 adet hamamı var, biri her an işlemez, ama ikisi gece gündüz işler. Biri çarşı içinde Gazi Bayezid Bey Hamamıdır, ama Belgrad'da Sokollu Mehmed Paşa Hamamından hoş ve güzel havalıdır. Evlerinde soba hamamları gayet çoktur, zira kışı çok sert olduğundan her evde soba bulunur ki evleri hamama döner.

Ve 3 adet kârgir yapı hanları var, baştan başa kiremit örtülü misafir hanlarıdır.

Ve 3 adet tüccar hanı vardır ve 400 adet ehl-i hıref dükkânı vardır, ama kârgir değillerdir. Bütün değerli mallar bulunur, ama kârgir yapı bedesteni yoktur. Küçük Çarşı'daki dükkânların 29'u da Gazi Bayezid Bey hayratıdır.

Ve tamamı 300 adet panayırcı dükkânları şehrin kıblesi tarafında Sava Nehri kenarında çalaş, salaş ve palaştan dükkânlardır, ama yılda bir kere kırk gün kırk gece işler derme çatma kulübeden ufak tefek dükkânlardır. Kiraz mevsiminde bu şehre 40-50 bin adam toplanıp çadırlarıyla konup alış veriş, bir hay huy ile zevk u safâlar ederler. Bir kere de bu şehirde güz günlerinde yine kalabalık panayır durup tüm serhatlerden cemapur askeri gibi türlü türlü yaratık cinsleri derintiler toplanıp alış veriş ederler.

Halkı Boşnakça, Sırpça ve Bulgarca konuşup daracık ve kısacık esvap, kalpak ve kubadi pabuç ve kopçaklı çakşır giyip kimi tüccar, kimi pazar ehli ve kimi bey sarayında kalır beyler hizmetçileri adamları var.

Suyu ve havası gayet hoş olduğundan Sirem mahbûb ve mahbûbesi, havası gibi İrem bağı bir yerdir ki tüm halkı dembe-dem içip eğlenmeye düşkün bir alay serhat gazileri garip dostu, sofraları meydanda, nimetleri bol bir alay huyu güzel, gönlü aydınlık adamlardır.

Beğenilenlerinden, beyaz ekmeği ve beyaz gömeç balı meşhurdur. Hatta tüm İslâm ordusunu bala ve yağa gark edip nice bin adama ziyafet ettiler. Cenâb-ı Hak bu şehir halkını Ganî ve Kerim ismine mazhar etmiş. Bütün İslâm askerleri bu şehir halkından hoşnut ve razı olup "Hak Halil berekâtı vere" diye halkına, çoluk çocuklarına ve mallarına hayır dualar ettiler.

Sözün kısası, bu kadar zaman dünya seyyahıyım böyle bir bolluk şehir ve bu kadar misafire saygı gösterip yedirir içirir konakbay hanedan sahibi adamlar görmedim. Ve bütün İslâm ordusunu bal şerbeti ile suladılar, ama sarhoşluk verir bal sularını içenler sarhoş oldular. Vişne suyu, cevizi, üzüm turşusu ve elması cihanı tutmuştur.

Acayip ve garip sanat: Bu şehrin Sava Nehri üzre ikişer adet gemiler üzerinde un değirmenleri var. Gerçi Tuna Nehri üzerinde Silistre, Rusçuk ve Niğbolu kaleleri önünde gemi üzerinde değirmenler çoktur, ama bu Mitroviçse değirmenleri gayet sanatlı ve gülünç çarklı ve çakıldaklı su değirmenleridir.

Karşı tarafta o kadar bağ ve bahçesi var ki cihanı süslemiştir. Ve şehir kenarında bir yeşillik ve mesire yeri namazgâhı var ki benzeri meğer Anadolu'da Birgi şehri namazgâhı ola.

Bu yukarıda yazılan su arkları eski zamanlarda bu şehrin doğu tarafındaki kenarlardan akar imiş. Süleyman Han Veziri Sarı Rüstem Paşa seraskerlik ile bu vilâyete konar. Melun kâfirler bir gece Sava Nehri kenarlarında bu arkların bentlerini alıp bu Sirem Sahrası derya gibi olup İslâm ordusunun nicesi ve nice atları boğulup gaziler hayli kayıp verirler. İslâm askeri bu dert ve sıkıntılardan kurtulup yüksek yerlere nakl ederler.

Allah'ın hikmeti ertesi gün Tatar Han yardıma gelip yere gelesi kâfirlere öyle bir satır vururlar ki hâlâ bazı yerlerde murdar kâfirlerin kemikleri [60b ] öbek öbek yığılıp durur. Daha sonra bu bentleri Rüstem Paşa doldurup Sirem sahraları susuz kalmıştır, ama beş karış kadar kazsan tatlı temiz bir su çıkar.

................(1.5 satır boş)...................

Mitroviçse kasabası ziyaret yerleri: Bazıları Mitroçe ve Mitrofçe derler.

Evvelâ Küçük Çarşı’da Bayezid Bey Camii haziresinde merhum şehit Gazi Bayezid Bey: Bir kârgir yapı ve kurşun örtülü hoş bir kubbe içinde medfundur ki camiinde ve nur dolu türbesi içinde üç vakitte eczâhanlar hatm-i şerif okurlar. Gönül erbabının ziyaretgâhıdır.

Ve Aşağı Çarşı’da Memi Paşa: Kendi camilerinin yanında bir kubbecik içinde çoluk çocuğuyla medfunlardır, sırrı aziz olsun.

Ve dahi Vaiz Halîm Efendi: (—) (—) (—) Allah hepsine rahmet eylesin.