Bayezid Han-ı Veli (II. Bayezid) Camii

Bayezid Han-ı Veli (II. Bayezid) Camii hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Edirne şehrinin kuzey tarafında Tunca Nehri kenarında ve bir yeşillik Hile bahçesi düz yerde dört köşe duvar üzere bir büyük kubbeli gönül açıcı bir camidir. Ancak iki kapısı vardır. Sol taraftaki kutlu kapı padişahlara mahsus hünkar mahfili kapısıdır. İkinci kapı kıbleye açılır büyük kapıdır. Büyük kapının üst eşiğinde olan güzel tarihler bunlardır.

Yılseru 'l-hayratu sultan Bayezid
Azze nasruhu dame bi'l-kadri'l-celil
Ammere li'l-hakkı haze'l-mescidi
La-cerem hakka le h u' l-ecrü 'l-cezil
Hatifu kad kale ame'l-ihtitam
Camiün tarihuhu "Hayrun Cemil" Sene 896 [1491]

Ama "hayrun cemil" lafzı Samakov şehrinde Malkoç Bey Türbesi kapısı üzerinde yazılmıştır. Allah bilir, yine Bayezid Han beylerinden imiş.

Ama bu Sultan Bayezid-i Veli Camii anılan kıble kapısından ta mihraba varıncaya kadar uzunluğu seksen beş ayaktır. Genişliği tam seksen ayaktır. Cami içinde asla sütunlar yoktur, ama hünkar mahfili bu camiin sol tarafında ( ---) şeşhane harekan taşı on adet sanatlı sütunlar üzerinde bir fevkani selatin mabedgahıdır. Mihrabı ve minberi beyaz ham mermerden yapılmış bir imam makamıdır. Ve nice sanatlı avize ve kandiller ile süslenmiş ve kubbe pervazları da kandil tabakasıyla bezenmiştir. Bilal-i Habeş1 makamı, yani müezzinler mahfili gayet sanatlıdır.

Bu güzel mabedin kıblesi önünde ta Tunca Nehri'ne varıncaya kadar İrem Bahçelerinden nişan verir bir türlü cennet bahçesidir ki diller ile anlatılıp kalemler ile yazılmaz. Bu cennet bahçeleri içinde yetişen çiçeklerin misk gibi güzel kokuları cemaatin dimağını kokulandırır.

Bu camiin sağında ve solunda, Gazi Murad Bey Camii gibi iki tarafında gelen giden yolcuların konuk ve yakın olmaları için konukevleri vardır. Pencerelerinden imama uyulur. Bazı vakitlerde kalabalık cemaat olsa iki tarafta inşa olunan misafirhanelerde kalabalık cemaat Tanrıya ibadet ederler.

Bayezid Han-ı Veli Camii avlusunun anlatılması: Bu avlu beyaz ham mermer ile döşenmiş parlak ve cilalı ibret verici güzel bir avludur ki bütün cemaatin yüzlerinin rengi mermere insan yüzleri yansır ki ayna gibi bellidir. Ta bu derece becerikli usta bu avlunun mermerlerine cila vurmuş ki zerre kadar bir toz parçası bir an eğleşmeyip pak ve parlak durur.

Üç tarafında üç adet büyük kapıları vardır ve gayet yüksek boylu kapılardır. Bu avlunun dört tarafında yan sofaları üzerinde 18 adet düzgün sütunlar vardır. Her direği çok değerli uzun sütunlardır. Üstünde de 16 adet küçük kubbeler vardır. Toplam (---) adet pencereleri dış büyük avluya bakmaktadır.

Bu avlunun kubbelerinin içi, Üçşerefeli kubbeleri gibi nakışlı değildir. Hemen tamamı sade gözeli beyaz kubbelerdir. Bu avlu uzunluğuna ve genişliğine ikişer yüz ayak geniş avludur. Ta ortasında bir abdest havuzu vardır ki şadırvanı havuz kubbesine fışkırır.

Dört adet yeşil renkli zümrüt gibi serviler var ki bizzat Bayezid-i Veli mübarek elleriyle diktiklerinden mübarek nazarları değip her biri göklere boy uzatmış misk kokulu uzun serseri servilerdir. Gariplik bu ki birbirinden boyda bosta, görünüşte ve tatlılıkta asla farkları yoktur. [154a] Birinin bir yaprağı, sürgünü ve dalları kıl ucu kadar baştan başa farklı değildir. Ta bu derece büyük mansuri ağaç servilerdir.

Bu avludan dışarı büyük avlunun temiz toprağı nice bin dut ağaçları ile süslenmiş bir avludur ki uzunluğu ve genişliği yedişer yüz ayak büyüklüktedir. Dört tarafında hastahane, aşevi, kilar, mahzenler, konuk evi, kütüphane ve derslikler dizilmiştir.

Ama bu orta avlunun iki tarafında iki adet düzgün minareleri birer kadeh gibi şerefelidir ama gayet ince ve uzun minarelerdir. Hatta yetkin usta ve becerikli mühendis ileri görüşlü davranıp bu boy bosta ve su ince ve zayıf görünüşte olan minareler ihtimaldir ki zamanın geçmesiyle zelzeleden, göklerden ve yerden gelecek felaketlerden yıkılıp camiin dokuz gök kubbesine zarar verir düşüncesiyle anılan iki minareyi camiden uzak yerlerde, misafirhaneler arsasında yapıp camiye bitişik yapmamıştır, ama gerçekten de uzun boylu minarelerdir. Boy bosları ve görünüşleri birbirlerinden azıcık bile eksik olmayıp her biri yüz seksener ayak yükseklikte iki Bilal makamı ezan evi kargir taş yapı güzel minarelerdir.

Ve inşaallah darüşşifa, imaret ve diğer hayratları yerinde anlatılır. Tanrı imar ede. Böyle bir iç açıcı camidir. Vesselam.