Malabadi Köprüsü

Malabadi Köprüsü hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu yer Diyarbakır ve Mefârikin'den Hazzo'ya, Bitlis'e, Van'a ve başka yerlere insanların geçiş yeri olduğundan Abbasîoğulları soyundan (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) hazretleri helâl temiz malından 3.000 kese harcayarak bu yere bütün diyarın yapı ustası, mimar ve mühendislerini toplayıp büyük bir köprü yaptırmıştır. Anadolu diyarında Geyve Köprüsü, Çâşnigir Köprüsü, Osmancık Köprüsü, Amasya Köprüsü, Adana Köprüsü, Misis Köprüsü ve Hasankeyfâ Köprüsü gibi yüzlerce ibret verici köprüler vardır ama bu Batman Köprüsü'nün yapısı, tarzı tavrı, temel konumu, boyu bosu ve sağlamlığı bir köprüde yoktur. Bu büyük nehrin bir tarafı kayadır, bir tarafı kumdur.

Üstad yapıcı "Bu mecnun nehri üzerine bir göz köprü olmaktan gayrı ilâç yoktur", deyip bu köprünün iki tarafına o kadar sağlamlık üzere geniş ve derin rıhtım ve ızgara temeller bırakıp bir taraftan bir tarafa Kisra Kemerenden nişan verir bir göz inşa etmiştir ki uzak mesafelerden halka gibi bellidir.

Köprünün bir çenesinden bir çenesine varıncaya kadar tam 173 adımdır. Gerçi Hersek diyarında Mostar Köprüsü de bir gözdür ama bu Batman Köprüsü hendese-i batmanda gayet ağır köprüdür. Zira bunda olan sağlamlık, istihkâm ve bunda olan zerâfet ölçüleri ve incelikler hiçbir ünlü köprüde yoktur.

İmdi ey vefalı dostlar Tanrı bilir bu değerli ömrü hâlâ seyahatte yok etmedeyiz, ama böyle bir heybetli ve korkutucu köprü görmedim. Hey'et (astronomi) ve hikmet (felsefe) okuyan ihtimalci dostların bu köprüden geçmek ihtimali yoktur. Nicesi tulumlar ile kelek ve pot yaptırıp geçer. Zira ta en yüksek yerine çıktıkça köprünün kenet yeri ağır yük olmasın diye yapı ustası köprünün tepesini incecik etmiş. O yerden aşağı aşağı bakmaya cüret edemez.

Ama aşağıları gayet geniştir ve iki tarafında kale kapıları gibi demir kapıları vardır. Bu kapılardan içeri sağında ve solunda köprünün temeli hizasında köprünün altında hanlar vardır ki gelen geçen yolcular sağdan soldan geldiklerinden konuk olurlar.

Köprünün kemeri altında pek çok odalar vardır ve demir pencereli şahnişinlerde konuklar konaklayıp kemerin karşı tarafındaki insanlar ile kimi sohbet eder, kimi şebeke ve olta ile balık avlarlar.

Bu köprünün sağında solunda da nice pencereli odalar vardır. Güzel yapıcı ustası "Köprünün kemerine yük olmasın" diye bu ibret verici köprünün içini boş edip kat kat pencereli ve sekili odalar da yapmış.

Bu köprünün sağında ve solunda korkulukları tamamen demirdendir, ama demirci ustası da var gücünü sarf edip bir tür sanatlı şebeke korkuluklar etmiş ki gerçekten de ustalığını göstermiştir.

Bu benzersiz köprünün Hazzo tarafındaki handa Hazzo beyi adamları geçen tüccardan bâc alırlar. Mefârikin tarafındaki handa (—) beyi adamları bâc alırlar, ama bu han dediğimiz yapıdan dışarılarda herhangi bir yapı yoktur. Tamamı köprünün iki tarafı altında büyük hanlardır.

Gerçi Erzurum Eyaletinde [220a] Hasan Kalesi Ovası'nda Aras Nehri üzerinde Sultan Çoban Köprüsü de büyük bir köprüdür ama bu Batman Köprüsü'ne denk değildir. Hatta Bursa Şehri içinde Ruhban Dağı'ndan gelen Iğrandı Nehri üzerindeki Iğrandı Köprüsü'nün bu Batman Köprüsü gibi olmasını istemişler ama ne münasebet, onun yanında bu Batman Köprüsü Samanyolu gibi göklere baş uzatıp göklerin zirvesine benzersiz kemend atmıştır. Gerçekten de mühendis üstadı var gücünü sarfedip yapı ustası bu köprüde öyle sanatlar göstermiştir ki dünyada öyle bir güzel işçiliği geçmişin hiçbir mimarı etmemiştir. Altından ve üstünden en yüksek tepesine varıncaya kadar Diyarbakır Kalesi taşından taş döşenmiştir ki çakmak taşı onun yanında rahmettir.

700 seneden beri bu köprü üzerindeki bu kaldırım asla bozulmayıp sanki yapı ustası elinden henüz çıkmıştır. Bu hakir at ile geçmeye korkup yaya olarak geçip esenlikle karşı tarafa ulaştık.

Sözün kısası bu köprünün övgüsünde dil kısa ve kalemler kırıktır. Cenâb-ı Kayyûm dünyanın sonuna kadar sağlam ve dayanıklı eyleye, âmîn ve yâ Muîn.