Reşid (Raşit)

Reşid (Raşit) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu şehre Reşid isminin verilmesinin sebebi: Tufan'dan sonra Mısır'a ilk defa malik olan Bayzar ibn Ham'dır ki büyük kardeşi Sam'dır. Nuh Nebi başka evlatlarından yüz çevirip torunu olan bu Bayzar'a hayır dua eyleyip Mısır'a gönderdi. Mısır'da 30 adet evladı olup soyu yürüyüp buna tarihçiler Ebü'l-Kababıt dediler. Her evladı Mısır ikliminde yayılıp birer şehir yaptılar. Bir oğlu da Reşid idi, bu Reşid şehrini o yaptığı için Reşid şehri dediler. Mübarek Nil Nehri'nin Akdeniz' e karışmazdan 1 saat evvel Nil'in İskenderiyye tarafındaki arazide büyük ve süslü bir liman şehridir ki Arabistan' da Mısır vilayetinin gelinidir.

Mısır Eyaleti'nde derya beyleri hükmünde sancaktır. Beyi, padişah tarafından senede 12 Mısır kesesi Mısır divanından alır. Ve 12 kese de bad-ı heva cürm ü cinayetinden hasıl olup paşası her sene ikişer parça kadırga ile kaptan paşa her nerede sefer etse birlikte sefere çıkar.

Reşid'i 200 yiğit ile kaymakamı zapt eder. Subaşılığı, muhtesibi, bilc-ı bazan, limana yanaşan gemiden 1 guruş temkini, tüm gemi kalafatçıları ve şeyyal hamalları kaymakam hükmündedir.

Bir hakim de Mısır veziri tarafından bir münasip ağa gümrüğü zapt edip paşaya senede 150 kese muhasebe verip kendine günlük onar guruş ulufe alır. Eli altında 150 gümrük hizmetkarı ile hizmet eder. Eğer paşa bu gümrüğü emaneten vermeyip iltizam ile verirse İskenderiyye ile bu iki liman günlük birer keseye verilir. 100 kese de mültezim hayır eder.

Bir hakim de şer'i hakimdir. Mısır'ın baş sittelerinin ikincisidir. Her sene 30 kese hasıl olur şerif kazadır. Nice kere 500 payesiyle ihsan olunmuştur. Ama 300 akçe ile sadaka olunur yüksek mansıptır. 3 nahiyesi var. Baş nahiyesi Utku'dur. Ve toplam 76 parça nahiye köyleri vardır.

Dört mezhepten şeyhülislamı, nakibüleşrafı, ayanı, Mısır kulunun 7 bölük serdarları ve Asitane kapukulu serdarı vardır. Ama sipah kethüdayeri, timar ve zeamet, alaybeyi ve çeribaşı yoktur, zira bütün köyleri iltizam ile zapt olur. Ve şehir içinde 2 binden fazla samur kürklü zengin bezirganları vardır.

Şehri Nil kıyısında kıbleden güneye boyu 3 bin adım şehirdir, eni doğudan batıya bazı yeri bin adım, bazı tarafı 2 bin adım kat kat sık bir mamur şehirdir. Asla bir viran hanesi yoktur. Bütün evleri baştan başa kireç damlı ve kat kat çatılı, nakışlı tuğla binalı dörder, beşer, altışar kat evlerdir. Bütün evlerin altları mahzendir. Kapıları taşradan taş merdivenler ile çıkılır ikinci katta kapılardır, bir katı aşağıda, yazılan mahzenlerdir. Mahzenlerin üstü bu şehrin misafirhaneleridir. Daha üstleri kat kat haremleridir. Tamamen öyle inşa olunmuş bir şehirdir.

Tamamı 9.900 Müslüman hanesi vardır, 40 mahalle ve 200 mihraptır. Ve 7 mahalle kefere ve 3 mahalle Yahudi'dir, onlar da 1.060 hanedir. Ama Ermeni, Frenk ve Çingene mahalleleri yoktur, ama ticaret yoluyla gelip giderler. Bir mahalle Beni İsrail Kıptisi vardır, Mısır ayanının güvenilir katipleri bunlardır. Kısacası, aşağı yukarı Reşid şehrinin küçük büyük haneleri 12 bin hane sayılmıştır, zira gayet sıktır.

…

Hanları: 70 adet büyük han vardır. Bunlardan Kulkıran Mehmed Paşa Hanı kale gibi kat kat handır. Ahmed Paşa Hanı, Tavaşi Süleyman Paşa Hanı, Davud Paşa Hanı ve Hafız Ahmed Paşa Hanı. Ve henüz yeni yapılan Hacı Nimetullah Hanı, 5 kat büyük bir handır. İbrahim Efendi Hanı, İpek Hanı, Kına Hanı, Dizdar Koca Ahmed Ağa Hanı, Kasım Bey Hanı ve Mustafa Bey Hanı. İshak Efendi Hanı, ikidir. Sinan Paşa Hanı ve Ali Cemaleddin Hanı, meşhur hanlardır. Her biri 100’er 150'şer ocaklı ve demir kapılı her gece davul dövülür büyük hanlardır.

7 medrese, 70 sıbyan mektebi ve 600 sebilhanesi var.

Ve tamamı 3.040 dükkandır. 2 bedesteni de demir kapılıdır. 100'er dükkanları vardır, tamamı kargir yapılardır. Birinde değerli giyecekler ve kıymetli kumaşlar satılır, zengin bezirganları vardır. Biri kuyumcular bedestenidir.

70 kahvehanesi, 200 at değirmeni, 40 miri boyahanesi, 40 yağ değirmeni, 30 pirinç dingi, 6.060 mahzeni ve 70 meyhanesi var, her biri harabati canlar ile doludur. Ve 10 bozahanesi vardır.

Ve 5 hamamı var. Ama suyu ve havası hoş, aydınlık ve temiz yapı Hacı Nimetullah Hamamı: Suyu dolaplarla Nil'den çekilir. Esvapları pak ve tellakları çabuk, hizmete hazır sevimli hizmetkarları vardır. Ancak bu hamam yenidir, başa vurur derler. Hekimlere göre hamamın eskisi gayet faydalıdır.

Sultan Selim Han'ın girdiği Muhammed İbadullah Hamamı: Şehrin ortasında Abbasiler zamanında yapılmış eski hamamdır. Selim Han'ın girdiği kuma hala kapalıdır. 40 gün bir cüzamlı bu hamama girse şifa bulur.

Bostancı Hamamı, büyük hamamdır. Hace Ubeydi Hamamıı ve Kaptanpaşa Hamamı. Umumi hamamları bunlardır.

Bu şehrin suyu ve havasının Anadolu havasına benzerliği vardır. Çok yağmur ve karlar yağar, ama kar tez kalkar. Bazı zaman kırağı ve dolu yağar. Zira Reşid şehri 3. iklimin evvelidir. Biraz Arap mahbubu ve mahbubesi olur.

Halkının çoğu ticaret ile geçinirler. Yarısı ehl-i hıreftir. Nice bin Anadolu halkı zengin bezirganları vardır ki nimetleri boldur. Gayet bolluk şehir olmakla her gece insanları birbirlerine ziyafetler edip ikram ederler. Ve her gece beşer onar yerde mevlid-i şerif ve haftada 4-5 kere düğünleri vardır. Ellişer dirhem gelir 12 has ve beyaz ekmek 1 parayadır. 1 İskenderani batmanı et 1 parayadır. Ve 1 at yemi arpa 4 mangıra, 1 erdeb pirinç 200 paraya, 1 kantar şeker 10 guruşadır, diğer hububatlar da buna göre satılır. Senede bin parça gemi gelir, meta getirip satıp yine meta alıp dilediği diyara giderler.

Bu şehrin yiyecek ve içeceklerinden, şekeri, 7 bin İrem Bağı'nın türlü türlü meyvesinin seçkini, cümmeyzi, inciri, şeftalisi, limonu, turuncu ve limon usaresi meşhurdur. Nil kıyısında bütün bağlarının şahnişinleri sırayla dizilmiştir. Kısacası Cenab-ı Bari ne yarattıysa bu şehirde mevcuttur.

Ayam eşrafı samur kürkler ile parankana çuka ve değerli kumaşlar giyip gezerler. Orta halli kimseler ve sanat ehli adamlar çuka ve Mısır alacası giyip gücü derecesinde Dimyat ipeği ve Fereskur alacaları giyerler. Fukaraları birer ihram bürünmüşlerdir. Gayet rençper ve geçimleri için çabalayan musalli halkı vardır.

Bu şehrin batı tarafında olan haneleri kum bastıkça ufak tefek fukara hanelerini kum üzerine yaparlar.

Şehrin bu tarafındaki evlerin zemini yüksektir, asla sivrisinek olmaz, havadar hanelerdir. Ama şehrin yarısından ta Nil kenarına kadar bütün hanelerinde Allah saklasın öyle sivrisinek olur ki insan rahat uyuyamaz. Ancak her adamın birer cibinliği vardır, onun içinde yatarlar. Ona namusiye derler. Sivrisineğin girmek ihtimali kesinlikle yoktur, sanki dört köşe bir çadırdır. Bu şehir halkı öyle sinekten emin olurlar.

Bu şehrin batısında balyozlar sarayı dibinde kıble tarafına ta pirinç dinkleri ve kerpiçhaneleri geçip mezarlık kenarında Abdülkadir-i Cilani Tekkesi'ne kadar bu şehrin boyu 1.500 germe adımdır.

Nil kenarı kat kat gayet mamur saraylar ve baştan başa iskeledir. Bütün gelen giden gemiler mallarını iskele başına dağlar gibi yığarlar, bir geniş iskeledir. Tüm evlerinin şahnişin ve pencereleri Nil'e nazırdır. Bu şehir 610 sokaktır, tamamı tertemiz yollardır.

Halkı gayet garip dostudur. Kadınlarının gündüz yola çıkmak ihtimalleri yoktur. Meğer bir mühim acele ve bir büyük işleri olursa gizli sokaklardan giderler. Hep gece ile fenerler yakıp hizmetkarları ile akrabalarına giderler. Yoksa kadınların pazarda gezmesi gayet ayıptır.

Bu şehrin özelliklerini bildiğimiz kadarıyla yazsak ciltli bir kitap olur. Ancak bu kadar ile yetindik, vesselarn.