Makri (Mekri)

Makri (Mekri) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bir Mekri Kalesi de Rodos Adası'nın karşı tarafında, doğu yönünde, Anadolu toprağında Alaiye'de deniz kıyısında, bir körfez nihayetinde Mekri Kalesi daha var. Ama bu Rumeli Mekrisi ondan fazla [207b] mamur ve süslüdür. (---) tarihinde (---) (---) fethidir, Gazi Evrenos eliyle.

Kalesi, Akdeniz kenarında dörtgen şekilli, taş yapı, köhne güzel bir surdur. Çepçevre büyüklüğü bin adım kaledir. Duvarlarının bazı yerleri yıkık olup o kadar mamur değildir.

Bir bayırlı, dereli, tepeli ve kayalı zemin üzerine kurulmuş eski kaledir, ancak deniz kıyısındaki iç hisarı sağlamdır. Hala Rumeli Eyaleti'nde 150 akçe payesiyle Ferecik kazasından ayrılmış bir küçük kazacıktır.

Hakimi, Bayezid-i Veli Han mütevefüsidir. Toplam 10 adet köy de Bayezid Han vakfıdır ki yazım sırasında yazıcılar Mekri şehri ile köylerinden toplam 400 adet hane yazmışlar. Şehri 200 adet kiremitli tek katlı ve iki katlı, tamamen kargir yapılı Rum evleridir. Müslümanları Rumlardan azdır. Ancak 50 hane Müslümanları var ve 150 hanesi kefere haneleridir. Bütün kefere evlerinin kapıları pencere gibi küçücük küçücük ve gayet yüksektedir ki "Atlı misafirler gelip konak etmeyeler" diye kapılarını küçük ve yüksek, aykırı merdivenli etmişler.

Tamamı 5 adet mihraptır. Bunlardan kalede Yıldırım Han Camii, eski tarzdır. Dizdarı ve kale neferleri bu kalede sakinlerdir. Sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı ve ayan-ı eşrafı taşra varoşta olurlar. Bu varoşta 1 cami, 1 mahalle mescidi ve 1 tekke mescidi, 1 medrese, 1 mektep, 5 adet tüccar hanı, dere kenarında bir hamam ve toplam 20 adet küçücük dükkanları var.

Acayip abıhayat pınarı: Bu şehrin içinin tam ortasında bir yalçın kayadan bir hayat pınarı, billur gibi ak berrak bir su çıkar ki Temmuz ayında soğukluğundan 3 yudum huzur ile içilmez. Ta bu derece soğuktur ve gayet hazmı kolay tatlı sudur. Bir adam bir kuzu yiyip bu cennet pınarından içse o an acıkıp yine yemek yemek ister.

Bu şehir içinde olan 12 göz su değirmenleri bu su çevirip oradan evlere dağılır. Bu akarsuyun kaynağı, yine kale içinde bir yüksek çınar var ki yeryüzünde bu büyük ağacın benzeri meğer Akdeniz içinde İstanköy Adası'ndaki büyük çınar ola, o büyük çınarın kökleri arasında kayalardan turna gözü gibi kaynayıp çıkar. Bu Mekri şehri bu su ile ve büyük çınar ile meşhur mamur bir şehirdir.

Bu şehrin suyu ve havası gayet tatlı ve ılıman olduğundan Rum keratsa kızları ve güneş parçası oğlanları var.

Bağ ve bahçesinde narı, inciri ve dutu gayet çoktur. Ve havasının ılımanlığından dağı ve taşı zeytin ağacı ormanları kaplamıştır ki iri Girit, Moton ve Koron zeytini kadar güzel zeytini olur. İstanbul' dan bu mahalle kadar zeytin nadirdir, zira o taraflar şiddetli kıştır, ama bu Mekri üçüncü iklimin ortasında bulunup havası ılımandır. Onun için bu şehrin kuzey tarafındaki dağlar baştan başa bağlardır, halkı sağlıklıdır.

Bu şehrin kıble tarafında 20 mil açıkta Akdeniz içinde gözüken Semadirek Adası 35 mil kuşatır, bir mamur ve süslü kalesi ve büyük limanı var. Cezayir Eyaleti'nde kaptan paşanın hükmündedir.

Bu Mekri kazası ve Ferecik kazasının tüm kefere reayaları asla Rumca konuşmayıp Türkçeye yakın bir tür Çıtak dilleri var. Hepsi beyaz aba ve kebe giyer iri yapılı keferelerdir ki kullandıkları özel lehçeleri bunlardır.

Ahıryan-ı Çıtak dilini bildirir

Evvela bir işe acele etme dese, "hulalama" derler.
Ve "gilimiz de bile misik”, yani hepimiz bile idik.
Ve "saryife edelim acalur", yani müşavere edelim nasıl olur.
Ve "sulubayımız neçik buyuramış eylece edesik", yani voyvodamız her ne emrederse öyle edelim.
Ve her kelimelerinin aralarında "ankolayına" kelimesini gayet fazla kullanırlar. Ve daha nice kere yüz bin çeşit kelimeleri var ama bu kadarca yazıldı.