Nehariyye (An Nahhariyyah)

Nehariyye (An Nahhariyyah) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Musa'nın firavunundan 20 sene önce Deluke adlı bir kadın Mısır'a melike olup babası Zibake adlı padişahın ruhu için bu Nehariye'yi imar edip vakfeyledi. İsmini Kıpti dilinde Zibak koydu. Sonra Hazret-i Ömer hilafetinde bizzat kendileri Kudüs-i şerifi fethedip bu Zibak şehrine Sahabe-i kiramdan 20 bin adam gelip 20 gün kuşatıp Allah'ın emriyle İslam askeri yenilip 7 bin insanı Kıpti keferesi koyun boğazlar gibi boğazladılar.

Sonra bizzat Hazret-i Ömer Filistin şehri olan Remle'ye gelip İskenderiyye şehri, Zibak şehri ve Mısır şehri fethine Amr ibnü'l-As'ı 80 bin asker ile gönderdi. Bütün Müslüman askerlerle Zibak şehrini kuşatıp 7 günde aman vermeyip fethedince daha önce şehit ettikleri Sahabe-i kiramın intikamını almak için 20 bin kafiri koyun boğazlar gibi boğazlayıp kanları nehir gibi aktığı için fetihten sonra bu şehre Nehariye dediler.

Bir rivayette fethi günü kurban bayramının nahr günü olduğundan Nahrariye dediler, Nehariyye Nahrariyye'den bozulmadır.

Bir başka rivayette Abbasi sefihlerinden Hakim Bi-emrillah Mısır iklimini dolaşarak bu Zibak şehrine gelip "Gece gündüz ve gündüz gece olsun. Eğer bir adam gündüz kapısından dışarı çıkarsa karnını yararım" diye fermanlar edip tüm Mısır halkı "Habeşli köle bile olsa hükümdarınıza itaat ediniz." hadisine uyarak bir adam gündüz hanesinden dışarı çıkmayıp yatarlardı. Gece olunca sabah oldu diye herkes fenerlerini yakıp çarşı pazarı kandiller ile donatıp alışveriş ederlerdi.

Bu hal üzere bu Zibak şehrinde nice zaman gece gündüz, gündüz gece olduğu için bu şehre Nehariye derler diye bazı tarihlerde yazılıdır.

Menuf toprağında küşufiye olduğundan Menuf kaşifinin mürşidi misafirhanesinde oturup yönetir. Senede 40 Mısır kesesi mal verir ve 150 akçe hasılsız kazadır. Nahiyesi (---) adet köylerdir, senede 3 kese hasıl olur asumani kazadır, ancak kadılar arasında payesi yüksektir.

Şehri mübarek Nil'den ayrılmış bir ark kenarında, düz sahralı yerde bir büyük şehir imiş. Hala nice bin imaretlerinin kalıntıları bellidir. Hala günden güne harabe olup halkı Abyar şehrine göçmektedir, onun için Abyar şehri mamur olmadadır.

Bu şehir haraba yüz tutalı 50 sene olup o İrem Bağı gibi hanedanlar, nazenin cami, medrese ve imaretler harap olmadadır. Hala mamur olan 700 toprak örtülü evlerdir. Büyük şehir görünür, ama harabeleri çoktur. Damları çoktur, ama içinde insanı yoktur. Baykuş ve yarasa yuvası olmuş bir şehirdir.

…

3 hanı, 2 sebili, 3 sıbyan mektebi, 7 kahvesi ve 200 dükkanı vardır. Mevlid günleri nice yüz kapalı dükkanlar da mamur olur. 2 hamamı da kapalıdır.

Şehir içinde bütün camilerin, mescit, han ve hanedanların taş direkleri ve başka hanelerin eşik taşları tamamen İstanbul'da Atmeydanı'nda olan dört köşe resimli dikilitaş gibi taşların parçalarından olmuştur. Ondan belli ola ki bu şehirde ne kadar öyle dikilitaş alametler var imiş. Hala temelleri bellidir. Deluke Melike bu şehri yaptığında kahinlerine 366 tılsım kurdurmuş ki her bir tılsım bir günde olacak afetlere ve başka eşyalara tesir edermiş.

Bu Zibak önüne önüne Surid Melik Nil üzerine büyük bir köprü yapmıştır. Buhtunnasır bu şehri harap ettiğinde bu köprüyü de yıkmıştır. Hala mübarek Nil alçalışta olduğunda Nil içinde köprünün payeleri belli olur, 20 sağlam payedir, her birinin arası 50' şer Mekke arşınıdır. Hakir bu kere görmek nasip olmuştur. Reşid'in maaş gemileri o ayaklardan sakınarak geçerler.

Bu eski şehirde o kadar acayip ve garip yapılar varmış ki izleri bütün hanelerin duvarlarında bulunmaktadır. Bu iri taşlar üzerinde acayip ve garip şekilli resimler açıkça görülmektedir.

Bu şehir eski zamanda düzgün bir şekilde tarh olunup bütün yolları satranç nakşı yapılmıştır. Nil kenarında olmakla suyu ve havasının hoşluğundan mahbub ve mahbubesi cihanda meşhurdur. Ve nahiyesinde gayet mamur köyler vardır.

Bu şehrin etrafında 7 bin feddan yer balçığı vardır. Ekip biçer adamları göçtüğünden 2 bin feddan, yani dönüm yerini kaşif ekip 50 Mısır kesesi ürün alır. Geri kalan yerler ekilmemektedir. Senede bir kere 10 gün 10 gece mevlid olup hesapsız insan toplanır, gece gündüz alışveriş olur, her viran köşesi mamur olup bütün mahalle yollarında sırayla dükkanlar açılır.

Yiyecek, içecek ve ürünleri: Evvela Nehariye keteni Feyyum keteninden hoş, yumuşak ve uzun olduğundan bezi gayet ince olur. Has ve beyaz ekmeği ve şilbe balığı meşhurdur. Nil kenarında nışadır işlikleri var, orada nışadırı insan dışkısından yakıp elde ettikleri yukarıda Mısır diyarında hasıl olan şeyler arasında ayrıntılı yazılmıştır, ibretliklerden biri de budur.