Büyük Faşa Çayı (Rioni Nehri)

Büyük Faşa Çayı (Rioni Nehri) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Büyük bir nehirdir ki Tuna gibi bir geniş nehirdir. Bazı yeri bir mil enli, bazı yeri yarım mil dar mahallerdir. Ama derinliği 8 kulaç ve 10 kulaç geçit yeridir. İçine Mikrilistan ve Abaza vilayetine giden gemiler girip 100 mil yukarı giderler. Hayat suyunu andırır büyük nehirdir. Karadeniz'in poyraz tarafı bitiminde bir körfez bucağına vaki olmuştur.

İstanbul'dan bu yere gelinceye kadar 1300 mildir. Karadeniz'in bir ucu bu Faşa Çayıdır. İstanbul'dan Faşa Nehri 1300 mil.

Kaynağı, Mikrilistan, Gürcistan, Dağıstan ve Kabartay Çerkezistanı aralarında Elburz Dağı'ndan, Obur Dağı'ndan ve Sadşe Dağlarından toplanıp güney tarafa akarak Mikril ve Abaza arasında Karadeniz'e katılır.

Doğu tarafı baştan başa asi Mikrilistan köyleridir. Batı tarafı Abazistan'ın Çaçlar kavmi memleketidir. İki tarafı da sık ağaçlık ve ormanlık olduğundan Ahazalar Mikril'i, Mikril Abazaları çalıp bezirganlara satarlar.

Bazı tarihçiler bu Faşa Çayı için Şirvan, Gilan ve Demirkapı Denizi ki ona tarihçiler Hazar Denizi derler,

"Bu büyük çay o denizin ayağıdır ki Karadeniz'e katılır", derler. Ama bu Faşa Nehri hayat suyudur. Gilan Denizi Karadeniz kadar bir denizdir, belki daha geniştir. Yılan zehiri gibi acı, büyük bir denizdir.

Karadeniz ile o Hazar Denizi'nin arası on beş konak yerdir ki Kabartay Çerkezi yurdu ve Dağıstan yurdunun Elburz Dağı var. Nasıl ayağı olup da Hazar Denizi Haraz Karadeniz'e katılabilir. Eğer derlerse,

"Yer altından akacak yol bulup gelir" derlerse Hazar Denizi acıdır; bu Faşa Çayı hayat suyu gibi tatlıdır. Bu görüş gerçeğe aykırı bir görüştür.