Akra

Akra hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

İsminin sebebi (—) (—) (—) (—) (—) (—) ve yapıcısı (—) (—) (—) (—) (—) (—)

Ve fatihi bizzat Hazret-i Ali'dir, Küfe Şehri'nden bu dağlara nice bin İslâm askeri ile gelip bu Akra Kalesi'ni Enûşirvân neslinden Kâpûs Akra elinden fethetti. O devirde bu Akra kavmine Humeydiye kavmi derlerdi. Tâ Hazret-i Yunus’tan beri imana gelip Kürd dilini konuşur kalabalık bir kavim idi. Hicretten sonra 36 [656 7] tarihinde Hazret-i Ali bu Humeydiyye kavmini İslâm dinine davet etti, onlar da davete uymadıklarından Hazret-i Ali kalabalık asker ile gelince hepsi Hazret-i Ali'nin ayağını tozuna yüz sürerek İslâm ile şereflendiler. Hâlen Akra kavmi gayet mümin, muvahhid ve Şâfiî mezhepli Sünnî kavimdirler. Ve has Kürtlerdir. Hazret-i Ali bu kavme hayır dua ettiğinden çoluk çocukları hesapsızdır.

Ve hayır ve bereketleri bol ve akarsuları çok olduğundan başka doğu tarafında olan Akra Dağı ki Acem sınırında bulunmuştur, yüksek dağda 7 çeşit maden bulunur.

Evvelâ zırnıh [arsenik madeni ile kükürt karışığı bir madde] madeni, cibiz madeni yani alçı taşı, demir madeni, bakır madeni ve halis altın madeni olur. Ancak Kürt diyarı olduğundan hiçbir çeşit madenin çıkarılması bilgisinden habersiz olduklarından geliri giderini karşılamayıp âtıl kalmış madenlerdir.

Bu hakir daha önce Acem diyarını gezerken Hemedan ve Dergezîn taraflarından geçip bu Akra Dağı eteklerinden geçerken bu Akra Dağı'nın ve madenlerinin özelliklerini yazmıştık, tekrarına hacet yoktur. Ama şimdi bu anılan Akra Dağı’nın kıblesi ve batı tarafı arasında bir menzil uzaklıkta Akra Kalesi düşer. Hakkâri diyarının Cülomerg adlı şehrine kuzey tarafa 4 menzil uzaklıkta Akra Kalesidir.

Ve bu Akra'nın güneyinde dağlar içinde Nenîvi [Nmova] Şehri'nden Hazret-i Yunus aleyhisselâm'ın gönderilip Kürt dilini onun öğretmesiyle Humeydî kavminden (—) (—) adlı kimsenin konuştuğu Nenîvî Şehri bu Akra Şehri'ne 2 konaktır. Hâlâ o kadar mamur değildir.

…

Akra Kalesi zemininin şekli: Ve Ekra da derler. Kürtçe'de Ekra-i Zibârî, Urbân dilinde Ekra-i Ali derler, Acem dilinde Till-i Akra derler, Moğolca'da Til Muzurî derler, Zaza Kürdü dilinde Til Gejdüm derler, Yunan dilinde Petre Purgas derler yani Taşlı Kale derler, Lulu Kürdü dilinde Kûh-pola derler ve Ermen dilinde (—) derler. Kısacası her dilde yüksek dağıyla meşhur eski bir Akra Kalesi'dir.

Ama eski zamanda büyük şehir imiş. Aşağı ovada tamamen Zibârî Kürtleri yerleşiklerdir. Pesân Kürdü ve Muzurî Kürdü de vardır, ama azdır. Ama Humeydî kavmi gayet çoktur. Ve Hanzade Sultan vilâyeti bu Akra toprağıyla sınırdaş olduğundan Hanzâde'nin (—) Kürtleri aşireti her zaman Akra pazarına gelirler.

Ve bu Akra Kalesi Sûrân toprağı ile komşu olduğundan Akra Kalesi'ne Sûrân kavmini komazlar. Zira birkaç kere Sûrân kavmi Akra üzerine hücum etmişlerdir, ama hüsrana uğrayıp gitmişlerdir. O zamandan beri Akra Kalesi gözcüleri Akra kapısında gözcülük ve bekçilik ederler.

Kalesi gökyüzüne baş uzatmış sert taş ile yapılmış sağlam bir surdur ve beşgen şekilli, hendeksiz, bağ ve bahçesiz mavi bir tepe üzerine kurulmuş sağlam hisardır. Bu kale meliklerin hasreti olup nice kere dayanıklı hisara eski sultanlar saldırıp savaşmışlardır. Aşağı ovada (—) (—) mahal benîâdem kemikleri ile dopdoludur.

Kale içinde toplam (—) adet tek ve iki katlı güzel haneler vardır ki hepsipâk toprak ile örtülü bakımlı evlerdir. Ve (—) adet mihrabdır. (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) geri kalanı mescitlerdir.

....................(4 satır boş)....................

Abdî Paşa'dan narı ve inciri vardır. [376a]