Vidin

Vidin hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

İsimlenme sebebi (—) (—). 910 [1504] (?) senesinde bizzat Fatih Mehmed Han oğlu Sultan Bayezid Han yapmıştır, ama daha önce dağlarda bağlar içinde temelleri belli olan kalesini Eflak elinden 792 tarihinde Yıldırım Bayezid Han asrında Gazi Evrenos Bey zorla feth edip surunu temeline kadar yıkmıştır.

...

Vidin Kalesi zemininin şekli: Tuna Nehri kenarında bir alçak çemenzar havalesiz zeminde kesme taş bir savaş kalesidir, ama küçüktür. Hendek kenarınca büyüklüğü 500 adımdır, ama leventçe germe adımdır, tiryaki adımı gibi adım değildir, adam adımıdır. Hendeği gerçi alçaktır, ama gayet geniş ve içi ağzına kadar dolu Tuna suyudur. Ve yuvarlak şekillidir. Her taşı fil cüssesi kadar vardır. Ve toplam 9 adet sağlam ve dayanıklı kuleleri var.

Tuna tarafı üç kat sağlam sur, yüksek yapılı bir hisar, bir şanı yüce dayanıklı ve sığmak bir seddir. Bu üç kat duvar olan Tuna tarafında hendeği yoktur, ancak bu tarafa bakar topları çoktur. Ve bu canibi tam 500 germe adımdır. Bu hesap üzere fırdolayı bin adım gelir yüksek kaledir ki usta arşınıyla duvarının boyu tam 70 melikî ve Mekkî arşındır. Ve şehir tarafı iki kat duvardır. Her katı birbirinden yüksektir. Beden dişleri gayet sanatlıdır ki sanki Hürmüz incisi gibi sıralı dizilmiştir.

Osmanoğlu kale yapamaz derler. Bu kale ile Bender Kalesi ve Segedin ve Boğazhisar kalelerini görmeyen Osmanoğlu padişahlarının ne kuvvette ve ne sağlamlıkta kale inşa ettiklerini bilmezler.

Bu Vidin Kalesi'nin doğru tarafına, Tuna Nehri'ne bakar, ancak bir küçük demir kapısı var, ama üç kat [57b] duvarda üç kat sağlam ve dayanıklı demir kapılardır. Taşra kapı önünde hendek üzerinde asma ağaç köprüsü var, her gece bekçiler ve nöbetçiler bu köprüyü makaralar ile kaldırıp kale kapısına dayayıp siper ettiklerinde kale hemen ada gibi su içinde kalır. Taşra kapısı üzerinde iri yazı ile beyaz mermer üzre tarihi budur:

Habbezâ hısn-ı hasîn kal'ahâ
Enfezallâhu ahkemü minhâ
Kâle sultamı lenâ tarih
Ekkedallâhu rahmân bedâ'ü minhâ. Sene (—)

Bu üç kat kapılardan içeri araba giremez, zira küçücük demir kapılardır ve eğri büğrü dolamaç kapı yollarıdır. Bu kapılardan içeri iç kale kapısına beş ayak taş merdiven ile çıkılır demir kapıcıktır. Bu kapının üzerinde beyaz mermer üzerine Osmanoğlu'nun tuğrası yazılmıştır ve bu tuğra içinde,
Ammere Sultan Bayezid ibn Mehmed Han
yazılıdır.

Bu kapıdan içeri bir demir küçük kapı daha var, oradan içeri iç kaledir. İçinde ancak dizdar ağa hanesi, tahıl ambarları, cebehane hazineleri bir at ahırı ve bir su kuyusu var, ondan başka yapı cinsinden bir şey yoktur. Ancak bu narin kale köşesinde gökyüzüne baş uzatmış bir yüksek kulesi var. İç kale içinden bu kuleye 50 ayak taş merdiven ile çıkılır, dört köşe ve kiremit örtülü Sinan Paşa kulesidir. Bu kulenin tâ ortasında bir küçücük demir kapısı var, ondan içeri beş kat demir kafesli cehennem çukurundan işaret verir zindanı var, şehrin tüm suçlularını burada haps ederler Allah bizi korusun.

Bu kalenin yüksek kısmında bir cihannümâ yüksek köşkü vardır ki tüm Vidin Ovası ve Tuna Nehri aşırı Eflak vilâyeti vadisi gözükür. Ve bu yüksek köşk, sivri kulenin karşısında batı tarafındaki kulenin hendeğe bakan köşesinde bir mermer üzere iri yazı ile yazılan tarih budur:

"Büniyefî zamani sultani'l-a'zam ve hâkâni'l-muazzam es-sultan Bayezid Han ibn Mehmed Han, sene semâne ve tis'a mi'e" yazılıdır.

Kısacası gayet sağlam ve dayanıklı, duvarları kalın kaledir. Allah gözcüsü, bekçisi ola, zira 150 adet neferatları var ve 50 adet haneleri ve bir camileri var.

Vidin varoşunun anlatılması: Bu kalenin güney tarafında yine Tuna Nehri kenarında bir geniş düz alanda uzunluğu 2.700 adım büyük bir varoştur. Genişliği bağlar tarafına 1.500 adım sâfî nahlistan, gülistan, bağ ve bostanlı hanelerdir. (—) (—) (—) ( - )

Belde mahallelerinin adedi ve isimleri: Tamamı 24 mahalledir. Dördü kefere ve bir cemaati Yahudi, geri kalanları Müslüman mahallesidir. Evvelâ Bey Mahallesi, Çarşı Mahallesi, Tabahane Mahallesi, Orta Cami Mahallesi, Şeyh Mahallesi, Nalband Mahallesi ve Yukarı Mahalleler meşhurdur.

İman ehli camileri: Kamusu 24 adet mihraptır. Evvelâ Yeşil Cami, bir yüksekçe sanatlı alaca minaresi var. Eski cami olduğundan ruhaniyeti olup kalabalık cemaate sahip eski bir Tanrı evidir.

Uzun Cami, Çarşı Camii ve Kapan Camii derler, bunun da cemaati çoktur. Bu anılan camiler tümden kurşun ile örtülü bakımlı mescitlerdir.

Çavuş Camii, Tabahane Camii ve Orta Cami Tuna kenarında dinlenme yeri, ibadet yeri ve namazgâhtır.

Şeyh Efendi Camii ve Nalbant Camii de alaca yüksek minareli bir camidir.

Yukarı Mahalle'de Ak Cami. Bu yazılan camilerin tamamı kırmızı kiremit ile örtülü ve mamur mescitlerdir. Ve hepsi on adet kârgir ve yüksek minare ve kandil asacak şerefelerdir.

Mümin mescitleri: Dükelisi 13 adet mahallelerin mescit, buk'a, mezgit, zaviye, eynesi ve cümcümü var. Bunlardan Hacı Ahad Mescidi ve Şeyh Efendi Mescidi (—) (—) (—). Bu mescitlerin tamamı tahta minarelidir.

İleri gelenlerin haneleri: Hepsi 4.700 adet tek katlı ve iki katlı kârgir yapı ve başka eski yapı geniş evler var ki her biri Rıdvan cenneti bahçesi gibi bağlar ile süslenmiş, divan, odalar ve köşklerle bezenmiş kiremit örtülü ve şindire tahta örtülü sanatlı haneleri var. Bunlardan Bey Sarayı, Dilâver Ağa Sarayı ve Kapudan Sarayı (—) (—) (—). Bunlar süslü ve şenlikli saraylardır.

Medreseleri: Hepsi 7 adet medreselerdir. (—) (—) (—)

Dârülhadisleri: Olancası 2 adet yerde hadis-i şerif dersi görülür, biri Yeşil Cami'de, biri Kapan Camii'nde. [58a]

Ciğer köşesi yavruların okuduğu mektepleri: 11 adet ebced okuyan çocuk mektepleridir. (—) (—) (—)

Tarikat ehli derviş tekkeleri: Hepsi 7 adet abdâlân hankâhıdır. (—) (—) (—)

Can rahatı hamamları: Olanı da 2 adet hamamdır. Biri Çarşı Hamamı, mavi saf kurşun ile örtülü mamur hamamdır. Çavuş Hamamı 8 kubbeli ve kiremit örtülü. Hamam çiftelerdir, yalnız değildir, yanlarında birer hamam da kadınlar içindir. Bu iki hamamdan başka ileri gelenlerin hanelerinde 220 adet ev hamamları var.

Tüccar hanları hakkında: Tamamı 3 adet tüccar hanlarıdır. Evvelâ Yeni Han, Balcı Kenan Hanı ve Çavuş Hanı, meşhur hanlardır. Başka 20 adet garip bekâr hanları var ki kiminde ehl-i hıref odaları var.

Bedesten, pazar, arasta, kapanları: Toplamı 450 adet sultan çarşısı var. Tüm yedi iklimin malları bulunur. Tuna kenarında 60 adet tuz mahzenleri ve 50 adet balık mahzenleri var, gayet işlek büyük liman şehirdir.

Şirin, işlek Vidin şehrinin şehrengizi: Evvelâ hanedan sahibi zengin ve garip dostu bezirgânları var. Misafirsiz bir gece olmayıp gelen geçenlere ev sahipliği ederler, zevk ehli ve neşeli adamları vardır.

Meydan erlerinin giysileri: Tüm halkı kavuk üzerine beyaz sarık sararlar, kimisi Tatar kalpağı, kimisi serhatli kalpağı ve Rumeli halkı tarzı da kalpaklar giyip hepsi çuka feraceler ve dolamalar giyip pâk gezerler. Dilleri Boşnakça, Bulgarca, Sırpça ve Eflakçe de iyi bilir, zira daima alış verişleri anılan kâfirler iledir.

Genç erkek ve kızlarının görünüşleri: Suyu ve havasının tatlılığından o kadar güneş parçası mehtap oğlan ve kızları olur ki anlatılmaz.

Anayolları tamamen pâk kaldırım taş döşelidir, ama kalenin poyraz tarafında olan Yukarı Mahalle'de güzellik çarşı pazarı yoktur; aksine azar edici, gönül kırıcı, merhametsiz pazarları vardır.

Bu şehir Tuna Nehri kıyısında bir ovada olmak ile tüm haneleri bağlı, bahçeli, havuz ve şadırvanlıdır. Şehirden bir saat uzak olan dağları bağlar süslemiştir ki bağ ağası, 26.000 bağ dönüm hakkı verir, diye nakl etti.

Beğenilenlerinden şiresi ve elması ve (—) (—) (—) kısacası bakımlı şehirdir.

Üçler Makamı ziyaretgâhı: Gönül erbabının ziyaretgâhıdır.

Şairler sultanı Zarifi Çelebi ziyareti: Doğum yerleri yine bu Vidin şehri olup bu kale inşa olunurken Sultan Bayezid-i Veliye katılıp padişahın has nedimlerinden oldu. Kale tarihleri ve nice tarihleri var. Cihan süsü ve genç iken bu dünyadan gidip kale dibine yakın bir sofada medfundur.