Muş

Muş hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Van eyaleti hükmünde Van Gölü kıyısında Tahtıvan subaşılığına iki menzildir. Bitlis'e uzun bir menzil uzaklıktadır. Şerefname Tarihi'nin yazdığına göre bu Muş şehri Azerbaycan-ı Ermen şehirlerinden büyük bir şehir idi. Ad ibn Şeddad Van Denizi zemininde göklere doğru yükselmiş bir sed yapıp, haşa sümme haşa Cenab-ı Rabbü'l-İzzet ile ceng etmeye niyetlenip o seddi tamamlayınca Cibril-i emin Allah'nın emri ile o seddin alt tarafından kanat vurup göklere doğru o kadar çıkardı ki bütün yapı ustalarının bağırış ve çığlıklarını bütün gökteki melekler işitip Allah'ın azabından yine Allah'a sığınırlardı.

O binayı Cibril-i emin dört parça edip yeryüzüne öyle vurdu ki bir parçasından Karadeniz ortaya çıktı. Bir parçasının darbesinden Hazar Denizi ortaya çıktı, bir parçasından Tebriz Gölü meydana çıktı. Diğer bir parçasından da Van Denizi (gölü) ortaya çıktı. Diğer işçilerin tamamı itleri, atları ve katırlarıyla taş taşırlarken taş olmuşlardır. Hala bütün Tanrı yaratıkları, Van Gölü'nün batı kıyısındaki Rahova adlı yerde taş olan yaratıkların kimi ayakları üzerinde durur, kimi çöküp yüklenmiş durur, kimi yıkılmış durur ibret verici bir seyirliktir.

Daha sonra Van Gölü'nün kuzeyinde Adilcevaz Kalesi yakınındaki Sübhan Dağı'nda hala tutuklu durup 40-50 senede bir sesi işitilip 70-80 senede bir kere beş on gün Sübhan kayasından kuyruğu çıkan yedi başlı ejder o zamanlarda kurtularak bütün Nemrutluları yedikten sonra Hayy ve Kadir olan Allah'ın emriyle yine anılan ejder Sübhan Dağı'ndaki mağarasına girip haps olur. İnşaallah bu ejder de, iman seddi Van seyahatinde gördüğümüz kadarıyla yazılacaktır.

Daha sonra yine melun Nemrud kavmine Cenab-ı Hayy u Kadir Muş Sahrası'ndan büyük bir fare çıkarır, bütün Nemrutluları yiyerek Muş şehri halkını helak ettiği için Muş şehri derler. Zira bu şehir yakınında muşun (farenin) çıktığı büyük mağara bellidir. Bu mağara içinde olan türlü türlü fare, sıçan, pündika ve muş bir diyarda yoktur, ama Tanrı'nın emriyle İskender Filikos'u tılsımı sebebiyle Muş Ovası'nda asla sıçan olmaz, ama eski zamanda-büyük fare (muş) sebebiyle muş şehri derler.

(---) tarihinde Osmanoğlu üzerine nursuz Timur yürüdüğünde bu Muş şehrini harap etmiş, halkını kebap ve hanelerini toprak etmiştir. Hala büyük kalıntıları açık seçik bellidir. Ancak bir kasaba gibi bakımlı beldedir ki Muş Ovası'nın ağzında bir dağın eteğindedir.