Bisütun (Bisotun)

Bisütun (Bisotun) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu kaleyi ilk defa 999 [1591] tarihinde Sultan III. Murad veziri Serdar Cağaloğlu Sinan Paşa Bağdad ile Hemedan, Dergezîn ve Nihâvend arasını Tebriz’e kadar güvenli olsun için bu Bîsütun Kalesi’ni, Bîsütun Dağı eteğinde yüksek bir tepe üzerinde kesme taş ile sağlam bir kale yapmıştır ki bu sınır boylarında öyle kale yoktur. Hatta bazı kötü niyetliler, Osmanlı kale yapamaz derler. Hâlâ bu Bîsütun Kalesi ibret verici, seyre değer bir kaledir ki bütün duvarları sert taştandır. Büyüklüğü 3.000 adımdır. Yalçın tepe üzerinde olduğundan çevresinde asla hendeği yoktur. Kuzey tarafa açılır bir kapısı var, Acem ülkesinde öyle sağlam demir kapı görmedim.

Kale içinde 150 hanesi var. Bîsütun sultanının bir yüksek sarayı, III. Murad Han Camii, ambarları ve bir gayyâ kuyusundan işaret verir âbıhayat kuyusu vardır.

Sultanın bin nökeri, kale nökerleri ve 12 hâkimi vardır. Kale içinde başka yapı yoktur, hepsi aşağı derededir. Kaledekiler hâlâ Cığalzâde’nin koyduğu toplardır.

Bu kaleye Acem kavmi yeni yapıldığı için Kale-i Nev [Yeni Kale] derler. Sürhbîd Kalesi’ne, kara suratlı küçük sura bu Bîsütun Kalesi bir merhale yerdir. Ama aşağı varoşu Bîsütun Dağı eteğinde çevresi sursuz, Kürtlerden halkı huzursuz 3.000 haneli Şiî, Râfızî ve tülüngî haneleri vardır.

Her yapısı çoktur ama caddeleri ve çarşı pazarı gayet pâktir. Zira Bîsütun eteğinde olduğundan 300 adet ırmaklar ark ark bu şehir içinde akar, yolları pâk eder.

Köylerinde tahılları ve bitkileri boldur, ırmakları devamlı akar, ama meyvesi az olup dağlarında odunu çoktur. Zira kış memleketidir.