Tartus

Tartus hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

(—) tarihinde Melik Tahir üç ay döve döve İspanya kâfiri elinden fethedip bazı yerlerini yıkmış. Sonra 921 tarihinde Yavuz Sultan Selim Mısır fethine giderken Hayre Bay Kaymakamı Canberd Yunus Paşa'ya kaleyi teslim edip Şam-ı Trablus toprağında voyvodalık ve 150 akçe kadılık olmuştur.

Kalesi, Akdeniz'in kıyısında bir köyde bulunan üç kat şeddadi ibretlik kaledir. Dört köşedir ve çepçevre büyüklüğü 1.800 adımdır. Her kat duvarının ardında ve önünde eni ellişer adım yalçın kayadan kesme hendeği vardır, ama derin değildir. Eski zamanda ağzına kadar deniz imiş.

Duvarlarının her bir taşı altışar zirâ taştır. Usta mühendis her bir taşı birbirlerine kurşun ve demirle öyle kaynaştırmış ki dikkat edildiğinde bile iki taşın kaynaşma yeri anlaşılmaz. Her bir beyaz taşı öyle parlaktır ki ibret gözüyle bakanın yüz renkleri bellidir. Ve bu duvarda asla kireç, cibis ve toprak yoktur, tamamen demir kenet ile yapılmıştır.

Kuzey tarafına üç kat demir kapıdır, bekçiler orada kalırlar. Her kapı arası birbirlerine yüzer adım uzaktır. Yine aralarında hendek vardır, köprü ile geçilir.

Dizdarı ve 100 adet kale neferi var. Kethüdayeri ve yeniçeri serdarı yoktur. Kale içinde 120 toprak örtülü haneleri var. İç kalede dizdar, imam ve müezzin oturur.

Kale ortasında bir meydanı var, orada bir cami var, Selim Han'ındır. Bir kısa minaresi ve yağmur suyuyla dolu bir sarnıcı var. Ve 7 dükkân ve 2 tahıl ambarı var.

Han, hamam ve imareti yoktur. Ve iskelesinin limanı çoktur, iyi yataktır, ama batı rüzgârı muhaliftir.

Taşra varoşunda 50 kadar reaya haneleri, bir harabe hamamı ve bir işlemez kilisesi var. Ümeyye Camii tarzı yapılmış ve o kadar vardır. İçinde insan cinsinden bir can yoktur. Ancak kıblesi tarafında Hazret-i İsa havarilerinden Şem'un Safâ'nın babası orada gömülüdür. Rum ve Frenk ziyaret yeridir. Bu kale onlar için yapılmıştır, diye Yunan Yanvan tarihinde yazılıdır.

Bu varoşun dışında, 1 saat yere kadar temelleri belli büyük binalar vardır ki insan hayran olur, gayet büyük şehir imiş.