Bisütun Dağı

Bisütun Dağı hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Cenâb-ı Rabbü'l-İzzet bu yeryüzünde 148 dağ yaratıp "Göklerin ve yerin kilitleri onundur." [Kur ân, Şurâ, 12] âyetinin yorumunda bütün yorumcular mekâlîd kelimesini, "kilit" ve "dağ" manasıyla yorumlayıp bütün eski bilginler 148 adet büyük dağ bulmuşlar, biri de bu Bîsütun Dağı’dır, demişler. Ancak Elburz Dağı gibi, Samur Dağı gibi, Sübhan Dağı gibi ve Erciyes Dağı gibi yüksek dağ değildir. Ama ibret verici olduğu cihetle herkesçe meşhur yüksek tâksız bir dağdır. Mesela Âd kavmi mi yahut Semûd kavmi mi bu dağın altını kesmişler, altına nice bin asker hayvanlarıyla girse yerim dar demez. Altında büyük havuzlar, eski sekiler, yüz binlerce yaban kuşlarının yuvaları var. İnsan bir kere bu dağın altında "Hû!." dese dağlar şimşek gibi gürleyip insanın ödü patlar.

Bu mağaranın içi sanki bir ovadır. Üzerine o yüksek dağ gölgelik olmuştur.

Bu ibret verici dağ direksiz durduğundan "Bîsütun Dağı" derler ve "Ferhad kesti" diye yakıştırırlar [309b] ama yanlış düşünürler. Ferhad'ın kestiği dağlar Amalika Dağları’nda Amasya Kalesi'nde kestiği su yolları dağlarıdır ki hâlâ Ferhad’ın kazma ve külünk yerleri açıkça bellidir. Ama bu Bîsütun Dağı insanın becereceği bir iş değildir.

Ancak bu hakirin kısa düşüncesiyle, âlemin Yüce Yaratıcı, sanatını göstermek ve kullarına kudretini bildirmek için Nuh Tufanında deniz dalgalarına emredip bu dağın toprağını Hemedan Ovası'na çektirip kayanın altı boş kalır. Görenler parmaklarını ağızlarına koyup hayretler içinde kalırlar.

Bu dünyada benzeri yok bir Bîsütun Dağı’dır. Ama yüksek tepesi büyük bir yayladır ki bunda olan gül-i gülistanlar ve akmakta olan suları içinde nice bin çeşit balıklar ve bütün Bağdad halifelerinin harap olmuş yapı kalıntılarının görünen maksureleri var. Nice Kürt, Avşar Türkmeni, Yakaman ve Sadak yaman Türkmenleri yaylalanırlar.

Ve nice kere yüz bin adet hayvanlarıyla altı ay safâlar edip kış vakti erince Dümdümî, Dümbülî, Sehend, Rumiye ve Salmas ovalarında sahillenirler. Böyle bir Bîsütun Dağı'dır.

Bîsütun hakkında:

Felek meftûn, çelikten bir yüreği var,
Nice Leylâ ve Ferhâd'ı hatırlar,
Bîsütun 'da her gül biter,
Her gül bil ki Ferhâd kokar.