Alaca Camii

Alaca Camii hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Evvelâ Tihptine Nehri'ni ağaç köprüden karşı geçip köprübaşında Hasan Paşa Camii, Alaca Cami namıyla meşhur olmuş bir süslü mabetgâhtır ki Bosna Eyaleti'nde, İzvornik Sancağı'nda, Taşlıca şehrinde, Çaynice şehrinde ve Mostar şehrinde böyle benzersiz bir cami yoktur.

Sultan Süleyman Han'ın mimarbaşısı Koca Mimar Sinan Ağa'nın baş halifesi Mimar Ramazan Ağa yapmıştır. Bütün ustalığını sarf ederek bu Alaca Camii öyle aydınlık ve süslü etmiştir ki bu nur dolu camide olan mimarî hendese ilmi üzere [146b] o kadar tasarruflar ve o kadar tatlılıklar ve incelikler gösterip bir şirinkârlıklar etmiş ki dünya yüzünde böyle bir işçilik, geçmişin bir mimarı böyle bir ustalık göstermemiştir.

Şehrin tüm camilerinden aydınlık ve nurlu olup şehre güzellik vermiştir. Gerçi küçük camidir, ama Rum, Arap ve Acem'de övülen şirin bir camidir. Hatta yapı ustası dört köşe duvar üzere bir ibret verici yuvarlak kubbe yapmış ki benzeri meğer bukalemun atlası kubbesi ola.

Minberi, mihrabı, camları, pencereleri ve müezzin mahfili has ve beyaz mermerden Fahrî oyması gibi şebekeli, işli yapılardır ki her biri birer çeşit büyüleyici sanatlar var. Dış sofada 4 adet beyaz billur gibi mermer sütunlar üzere 3 adet yüksek kubbe var, bu sofa üzerinde kalabalık cemaate kar ve yağmur serpmesin için çam direklerin yirmi adedini sırayla dizip hendeseyle ağaçtan bir çeşit sundurma saçak etmiş. Çeşit çeşit Medineler, gilviler, turalar ve mukarnaslar etmiş ki gören insanın aklı hayrette kalır. Zira tüm işi Fahrî oyması gibi şebeke oyma saçaktır. Bu sofanın kıble duvarı baştan başa Bihzâd, Mânî ve Şahkulu kalemi bukalemun nakşı ola.

Avlusunun tam ortasında, bir çemenzâr yerde 6 adet ince sütun üzerinde bir yüksek köşk kubbesi gibi, bir yüksek sivri mînâ kubbe altında mermer ustası bir abdest havuzu edip fıskiyelerinden akarsuları fışkırıp gören sevdalı adamların sevdası gidip abdest tazelerler, bir sanatlı Şâfiî havuzudur. Bu camiin sağ tarafı yol kenarında dört sütun bir şahane yüksek kubbe edip çevresini demirci ustası bir çeşit demir kafesler ve pencereler etmiş ki sanki Demirci Hazret-i Davud işi olmuş. Bütün usta mühendis, dünya seyyahı, âlim ve kâmil bu kubbeye ve bu demir şebeke kafeslere insafla bakınca parmağını ağzına götürüp şaşırıp hayran olurlar.

Ve hayrat sahibi Hasan Paşa Budin defterdarı iken Budin'de vefat edip vasiyeti üzere pâk cesedini bu Foça şehrinde bu camiin sahasında anılan kubbe içinde defn ederler. Hâlâ nur dolu bir türbedir. Allah rahmet eylesin.

Gerçekte bir tabiat sahibi, velinimet, kerem sahibi, Hâtem-i Tay ve Cafer-i Bermekî gibi bir güzel huy sahibi cömert kimse imiş. Hatta mal esirgememek ile yapıcısı olan Mimar Ramazan, yaptığı 21 adet camilerin her birinden birer çeşit sanat alıp bu camide icra ederek ve tüm gücünü ve ustalığım sarf ederek bir ibadethane etmiştir ki Rumeli diyarında benzeri yoktur. Meğer Kudüs-i Şerif'de Sahratullah Mescidi ola.

Ve merhum yapıcısı cömert olduğundan bütün diyarların maarif sahipleri birer çeşit sanatlı şeyler icat edip hayrat sahibine hediyeler götürüp her biri bol bol ihsanlar alıp o hediye gelen sanatlı avizeleri cami içinde asıp Çin gelinevi gibi nurlu bir cami, bir mabedhane olmuş.

Bu camiin kıble kapısının üstünde beyaz ve has mermer üzere Karahisarî tarzı hüsn-i hat ile tarihi budur:
Kad benâ hâze'l-câmi'e'ş-şerif sâhibü'l-hayrât ve'l-hasenât Haşan
bin Yusuf ve elkâ târîhehû: Yâ Kayyûm, men tekabbele bi-kabulin hasen.
Sene 1047.

Kısacası cennet gibi bir Hasan Paşa Camii'dir ve minaresi camiine göre çok çok yüksektir.