Yezdecürd Şah (Malazgirt)

Yezdecürd Şah (Malazgirt) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

İlk yapıcısı (—) Şah oğlu Yezdecürd Şah'dır.
Moğol dilinde Malazcird derler.
Acemce'de Han Gazanfer Şah derler.
Arap dilinde Sûr-ı Sebu' derler, zira Azerbaycan padişahlarından Kılıç Arslan da imar ettiğinden Sûr-ı Sebu', yani Arslan Kalesi demek olur.
Ama Kürt dilinde Malazırd derler ve bazıları Malazgirt derler, zira bir değirmi kaya üzerinde bulunduğundan Malazgirt, yani değirmi kale derler.
Kimileri de Merazbird derler, ama doğrusu Malazcird’dir, yani (—) (—) (—) (—) demek olur.

Erzurum Eyaleti'nde başka sancakbeyi tahtıdır. Beyinin hâssı 100.000 akçe eder. Sancağında 14 zeamet ve 282 timar vardır. Alaybeyi ve çeribaşısı vardır. Kanun üzere cebelüleriyle 1.500 asker olur, ama bizimle Bitlis Hanı çenginde birlikte olduklarından biliriz ki 8.000 adet silâhlı, donanımlı ve düzenli asker idiler. Bitlis Hanı Abdâl Han'a bunlar gücenmiş olduklarından hanın askerini ilk başta bozguna uğratan bu Malazgirt kavmi idi ve sonra Mahmudî kavmi idi.

Kısacası seçkin keskin kılıç sahibi askerlerdir. Asitâne tarafından iki müddette 150 akçe pâyesiyle bir kadı gelip Resûl-i mübin şeriati hükümlerini uygulayıp her sene ikişer bin guruş tahsil eder. Gerçi Kürtlerdir, ama halkı Şâfiî mezhebinden olduklarından şer'-i şerife itaat ederler. Başka hâkimleri yoktur, hepsinden melik sancakbeyidir. Kalesi de neferleriyle beyine verilmiştir, ancak adalet yeridir, zira halkı gayet sert ve cesurlardır.

Malazgirt Kalesi'nin zemini ve şekli: Tarihçilere göre, Ermen-i Erzen diyarından küçük bir şehirdir. Kalesi bir yuvarlak tepe üzerinde sâfî kesme taştır ve yuvarlak şekilde olduğundan Sûr-ı gird dediler. Hisar içi mamurdur, ama haneleri malumum değildir. 878 [1473] tarihinde Akkoyunlu Sultan Uzun Hasan-ı Baymdırî zabtında iken Fatih, Uzun Hasan'ı yenince bu kale halkı itaat ettiler.

Sonra Bayezid-i Velî asrında Acem istilâ edip 922 [1516] tarihinde Yavuz Sultan Selim’e Çaldıran Savaşı dönüşünde itaat ettiler, hâlen Osmanlı hükmündedir. Kalenin üç tarafı havaleli kaleciktir. Doğuya bakar bir kapısı var ve aşağı (—) deresine inilir. Kesme kayadan su yolları vardır. Bağ ve bahçeleri kıttır. Kalesini yer yer Timur harap etmiştir. Şehri da o kadar mamur değildir. Tamamı 2.000 hane, bir cami, iki medrese ve bir küçük hamamı var, ancak beş adam alır. Bir hanı, 50 kadar dükkânı ve 7 adet sıbyan mektebi vardır. 18 örfî iklimin ortasında bulunmuştur.

Bu şehrin kuzeyinde Erzurum üç menzildir. Ve kıblesinde Bitlis şehri iki menzilden eksiktir. Van Kalesi doğusunda dört menzildir. Ahlat Kalesi ile Malazgirt arası tam 7 fersahdır. Yüksek dağlardan dosdoğru yolları vardır. Şehrin suyu ve havası gayet yayla olup bütün halkı sağlıklıdırlar, [15b] zira kışı gayet katıdır.

şehrin içinden akan (—) nehri Bingöl Yaylası'ndan doğup bu şehirde şiddetli kıştan kapanıp tam bir ay oturmak ferman olundu. Bir gün Tanrının hikmeti bir dolu yağdı ki her tanesi yüzer dirhem tartıldı. Pek çok hayvanı telef etti. Bir saatten sonra paşaya bir dolu tanesi getirdiler, tam bir okka geldi. Paşaya o tane gelinceye kadar belki 50 dirhem erimiş idi. Ve mühr-i Süleyman altıgeni gibi ve kaz yumurtası gibi dolular yağdı.