Rey

Rey hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

İran ülkesi tarihçileri ve Irak-ı Dergezîn tarihçilerinin yazdıkları üzere bu Rey Şehrini ilk defa yapan İran-ı Turan şahlarından Keyûmers Şah'tır. Zamanın geçmesiyle her taraftan eşkıya, haramî ve yağmacılardan zarar görmekle harebeye yüz tutmuştu, sonra Şah Hûşeng yapmıştır. Öyle mamur ve abadan oldu ki cennet yurdu eski Bağdad bu Rey Şehri yanında köy gibi kalırdı. Bu eğri yüzlü dünya çarkının âdeti üzere nice bin meliklerden meliklere geçmiştir. Hâlâ Irak toprağında Acem hükmünde Demâvend Dağı'nın batı tarafında bir çemenzâr ve lâlezâr geniş ovada Bursa Şehri gibi dalgalanıp kat kat direkli İrem Bağları gibi gönül şenlendiren bir mamur Rey Şehri’dir.

Bu şehrin mamur ve canlı kısmı doğudan batıya uzunlamasına tam 2 fersahtır, yani 24.000 adımdır. Tire Şehri ve Manisa Şehri gibi uzunlamasına bulunmuştur. Ama genişliği yarım fersah büyük şehirdir.

Bu şehrin batı tarafında iki fersah yerde Akra Dağı bulunmaktadır. Sâve Şehri bu Rey Şehri'nin doğu tarafında 3 merhale menzildir, ama biz iki menzilde yavaş yavaş Rey Şehri'ne geldik.

Rey Şehri hâkimlerini bildirir: Hâlâ bir şanlı hanlıkdır ki 7 yâr aşkına 7.000 nökere sahiptir. Şehir mollası, hâce şeyhülislâmı, şeyhüssâdât-ı kirâmı, dizçöken ağası, kurcubaşı, yasavul akası ve kelenteri, daruğası, münşî, şahbenderi, eşik ağası ve mihmandârı vardır. Bu hâkimler bu şehirde öyle adalet ederler ve öyle yönetirler ki sanki Kisra Enûşirvân adaletidir.

Rey Şehri’nin evlerinin anlatılması: Gerçi diğer diyarlar gibi kalesi mamur değildir ama şehri gayet mamurdur. Tamamı 9.800 adet kapı sayılır bağlı ve bahçeli hanelerdir. Her kapı içinde en az onar ve on beşer çeşitli evler var. Bütün yapıları kerpiç ile yapılmıştır. Bütün damları ve çatıları toprak ile örtülü mamur hanelerdir. Ama bu şehrin 4 tarafında kale hendeği gibi geniş ve derin bir hendeği var ki eşkıya ve haramilerden güvendedir. Çevresinde 8 adet kapısı vardır ama tamamı tahta levha kapılardır.

Bu şehrin bütün anayolları çok çok dardır. [325b] Zira işsiz güçsüz Arap ve Kürt eşkıyaları korkusundan yollarını çok dar yapmışlar ki bir taraftan düşman girecek olursa daracık yollarda kalabalık olup haramiler zorlukla geçerken her hanenin damlarından, çatılarından, pencere ve camlarından, aralık ve şahnişinlerinden hane sahipleri ok, tüfenk, sapan ve taş atıp düşmanı yok etsinler.

Bu düşünceyle şehrin yollarını Mısır Şehri yolları gibi daracık eylemişlerdir. Gerçekten de Rey Şehri'nin her hanesi Sakız Adası evleri ve Haleb evleri gibi kale gibi sağlam hanelerdir. (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—)

…

Hayat suyu çeşmeleri: Bu Rey Şehri içinde tamamı 110 adet çeşme vardır ki gelen geçenler, yolcular ve hayvanları içerler ama şehrin tabiat sahibi olanları su kuyularından içerler.

Kerbelâ şehitleri sebilhaneleri: Bu şehrin içinde ve dışında 70 yerde susamışlara sebiller var ki her birini birer hayır sahibi Kerbelâ Çölü şehitleri ruhları için yaptırmışlardır. Bunlardan Şah sebili mamurdur.

Hayat kaynağı akarsuları: Bu şehrin batısında Demâvend Dağından 2 küçük nehir gelip şehrin bağ ve bostanlarını suladıktan sonra (—) Nehri’ne karışır. Bu şehirde bir kana (yer altı suyu) da akar.

Evlerdeki su kuyuları: Bütün akarsuları Demâvend Dağı’nın demir madenlerinden geldiğinden suları beğenilmez. Şehir içinde 9.000 âbıhayat buz parçası gibi su kuyuları vardır. Gerçekten de çok tatlı ve lezzetlidir.

…

Evlerdeki su kuyuları: Bütün akarsuları Demâvend Dağı’nın demir madenlerinden geldiğinden suları beğenilmez. Şehir içinde 9.000 âbıhayat buz parçası gibi su kuyuları vardır. Gerçekten de çok tatlı ve lezzetlidir.

İbret verici şeyler: Bu şehrin çevresinde bazı yerleri kazarken değerli Bedahşân la'li, yakut ve Erdebil seylânı çıkar ki anlatılmaz. Diğer ibretlik; hâlâ her sene Kârûn hâzineleri ve bedava hazineler bulunur.

…

Beldenin arzının iklimi: Hekim Batlamyusa göre, bu Rey Şehri 19. örfî iklimde bulunmuştur. Ve Molla Tâc Şah da öyle dedi ama hakir irtifa (güneşin yüksekliğini ölçerek zamanı belirlemek) almadım. Ve arz-ı beledi (—) (—) (—) ve uzun gündüzü (—) saattir.

İmarının talii: Bu şehri ilk başta Keyûmers Şah yapınca arslan burcunda temelini atar. Onun için halkı arslan gibi heybetli ve gösterişlidir. Arslan burcu, güneş ateş evidir. Onun için güneşinin etkisi çoktur.

…

Rey Şehrinin anlatılmasının tamamlanması: Evvelâ bu Rey Şehri’nin batı tarafında olan Demâvend Dağından inen akarsular o kadar iyi değildir. Ancak Rey Şehri'nin ekinlerini, bağ ve bostanlarını sulayıp doğu tarafta Rey Eyaleti köylerini sulayarak büyük (—) nehrine karışır iki küçük nehirdir. Birinin ismi (—) (—) (—) ve birinin ismi de (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—)

…

Rey Şehri kabristanındaki ziyaret yerleri

Hazret-i Ömer halifeliğinde, Hazret-i İmam Hüseyin şehzadeliğinde ve On İki İmamlardan diğer zatların zamanlarında bu Rey Şehri Ashâb-ı güzin, Muhâcirîn ve Ensâr ile mamur olup bütün Mekke ve Medine halkı bu Rey Şehri’nde otururlardı. Sonunda öbür dünyaya göçenleri bu Rey Şehri mezarlığında defn ederlerdi. Ashâb-ı güzinin kabirleri şehrin kıble tarafında büyük ziyaret yeridir. Ve nice büyük velîler, âlimler, salihler, fakihler ve şairler burada yatmaktadırlar. Ve,

Şahruh Kay ziyareti: Yüksek bir kubbede yatmaktadır. Ve,

Selmân-ı Kûfî ziyareti: Hazret-i Ali belini bağladı. Sakaların piridir. 30 yaşında vefat etti. Bu şehrin dışında bir kubbede yatar.

.................... (1 satır boş).....................