Birecik

Birecik hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

(---) (---) yapısıdır. Abbasoğulları'ndan Harun Reşid de Bağdad'a faydalı işlek iskele olduğundan gayet imar etti. Daha sonra nice melikten meliğe geçmiş, sonunda Mısır halifelerinden Sultan Gavri veziri Hayra Beğ elinde iken Birecik'i ve Haleb'i 922 [1516] tarihinde I. Selim Şah'a teslim edip Urfa eyaletinde sancakbeyi tahtı yazılmıştır. Beyinin hassı 295.220 akçedir; 109 timar sahipleri ve 15 zeamet sahipleri var. Alaybeyisi, çeribaşısı ve yüzbaşısı vardır. Savaş sırasında beyinin sancağı altında 1.200 adet pak silahlı asker olur. 150 akçe şerif kazadır ve hepsi 70 pare köydür.

Bu nahiye köylerinden kadıya senede altı kese hasıl olur. Şeyhülislamlı, nakibüleşraf vekili, şehir naibi, muhtesibi, iskele başında gümrük emini, bacdarı ve iskele emini, Kars kulu ağalarından bir muhteşem ağa bütün kelekleri (bir çeşit sal) ve ma'diye (geçit) gemileri onun hükmündedir. Senede Suruç'tan başka benderlerden (iskele) 70 yük akçe hasıl olup Kars Kalesi kuluna ulufe verilir yahşı (iyi, güzel) eminliktir.

Birecik Kalesi'nin özellikleri: Büyük Fırat Nehri'nin doğu ve kuzey tarafına meyilli bir yalçın kaya üzere göklere baş çekmiş taş yapı bir küçük altıgen şekilli güzel bir kaledir. Burçları ve bedenleri gayet sağlam olarak yapılmıştır ki her kulesi birbirine bakmaktadır. Hendeği yoktur, zira altı tarafı cehennem çukurlarından haber verir verir kayalardır ki şahin, karakuş ve devlengeçler (çaylak) kuşlarına yuva olmuştur ve fırdolayı büyüklüğünü bilmiyorum.

Kıble tarafında iç kaleye bakan bir sağlam ve dayanıklı demir kapısı var, üç kat kapıdır, ama iç kalesi kadar sarp hisar meğer Mardin Kalesi ola.

Aşağı Varoş yapıları: Tamamı 900 adet toprak ile örtülü kayalar üzere yüzleri Fırat Nehri'ne bakar altlı üstlü evleri var. Bunlardan alaybeyi sarayı ve beğ sarayı ve emin sarayı ve kadı sarayı ve Melek Ahmed Paşalı Hacı Kapıcı Sarayı bakımlıdır. Ve azledilmiş Dizdar Halil Ağa aşağıda olur, ama bütün kale dizdarları yukarı kalede otururlar. Kaleden dışarı çıkarsa dizdarı (kale muhafızı) azl ederler. Zira kralların hasret çektiği bir kal edir.

Toplam (---) adet neferatları vardır. Ve tamamı küçük ve büyük 70 pare topları vardır. Fırat Nehri'ne bakar kulelerden Fırat'a bakan güzel topları vardır. Kaleden kayalar içinde suya iner yolları vardır. Cebehanesi, buğday anbarları ve büyük mağaraları vardır. İç hisarda Selim Han Camii var. Diğer yapıların tamamı bu Aşağı Varoş'tadır.

Tamamı 11 mihraptır. Bunlarna kalabalık cemaate sahip ( ---) ( ---) camii.

................ (1.5 satır boş) ................

Gerisi mescitlerdir.

Tekkesi, sıbyan mektebi, iskele başında ham, hamamı ve ufak tefek çarşı pazarı vardır, ama Haleb ve Bağdad iskelesi olduğundan bütün kıymetli eşyalar mevcuttur ve Birecik Ovası'na Zeytin Vadisi derler.

................ (1 satır boş) ...............