Narda (Arta)

Narda (Arta) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

İsim verilmesi sebebi (---) (---) (---). Tırhala sahibi (---) (---) kralın yapısıdır. (---) tarihinde Venedik elinden Sultan Bayezid-i Veli asrında büyük Gazi Evrenos fethidir. Yanya Sancağı toprağında hass-ı hümayun hükumetidir. Ve 150 akçe kazadır. Nahiyesi (---) adet köylerdir.

Kalesi, deniz kıyısından 1 saat kuzey tarafına bir kayalı ve alçak dağ dibinde dörtgen şekilli, şeddadi yontma taş bir savaş kalesidir. Kıbleye bakar bir kapısının kemerinin iç yüzünde bir iri balık kemiği asılı alameti var büyük demir kapıdır.

İç kalesi kapının solunda şehre nazır olup içinde 40 adet kiremitli haneleri ve Bayezid-i Veli Camii var. Fırdolayı büyüklüğü 2.060 adımdır. Bu kalenin kuzey ve yıldız taraflarını Narda Nehri kuşatmıştır. Doğu, kıble ve güney tarafları büyük varoştur. Kalede kargir minareli ve baştan başa kiremitli Bayezid Han Camii ve avlusunda medresesi var.

Bu iç kale kara tarafında şehre nazır kat kat kral sarayı var. İçinde ancak dizdar sakin olur. Bir harap mescidi var ama asla kale içinde dükkanları yoktur.

Sokakları tamamen beyaz yalçın kaya kaldırımdır.

Duvarının temeli de sert kaya üzerinde olup sokak aşırı bir namazgahı var, asla dikili ağaç yoktur, hemen bir çemenzar ve lalezar geniş ve ferah musalladır.

Bu kale çepçevre 2 kat olup hendekleri ancak batı tarafındadır. Başka taraflarında hendek yoktur.

Ve toplam 18 adet kuleleri var. Kıblesi tarafındaki varoşunun aşırısında havale dağları var.

Narda taşra varoşu: Tam 2 bin adet kiremitli bağlı ve bahçeli ve abıhayat sulu, havuz ve şadırvanlı ve tamamen üst katlı mamur u mükellef evlerdir.

17 adet mahalledir, ama ancak 3 adedi Müslüman mahallesidir, 4'ü Yahudilerdir, 10 adedi Rum kefereleridir. Ermeni ve Frenk asla yoktur ama Latin kefereleri çoktur.

6 adet camii vardır. 2 camii kale içindedir, ama çarşı başında kiremitli ve kargir minareli Sultan Bayezid-i Vell Camii iki katlı olup gayet kalabalık cemaate sahiptir. Musallası avlusundadır.

Şehrin güney tarafı ucunda Tekke Camii geniştir. Ve (---) (---) Camii eski yapıdır.

9 adet mümin mescitleridir. Bunlardan Yusuf Bey Sarayı yakınında Baba Mescidi ve Dizdar Mescidi vardır. Bu şehir içinde asla kurşun örtülü yapılar yoktur.

3 adet medresesi vardır. Bunlardan Bayezid Han Medresesi mamurdur. Ve 5 adet sıbyan mektebi vardır.

3 adet derviş hankahı var. Bunlardan Tekke Camii [346a] hankahı mamurdur.

Ve 1 adet tüccar ham var. Bayezid Han Camii'nin yol aşırısına yapılmış büyük bir handır. Bu hanın kapısı önünde,

İbretlik saat kulesi: Hanın yol aşırısında bir yüksek saat kulesidir ki çanı gayet büyüktür. Tam bir saat yerden sesi duyulur. Bir çarklı olup 24 saat devreder. Gayet sanatlıdır ki böyle bir çarklı saat bir diyarda yoktur.

Ve (---) adet hamamdır. 400 adet dükkandır. Bıçakçısı ve pabuççusu çoktur. Kargir yapı bedesteni yoktur, ancak yine her meta bol bol bulunur. Kahvehaneleri kale dibindedir.

Bazı sokakları kaldırımlıdır ve bu şehir kumsal yer olmak ile çok yerleri kaldırımsızdır.

Bu şehir kayalı ve kumsal yerler olmakla asla çeşme yoktur, 1.100 adet abıhayat lezzetli kuyulardan içerler. Şehir içinde akan Narda Nehri abıhayattır, ama vilayet halkı "Ağır sudur" diye ondan içmeyip kuyu suyu içerler, zira havası ağırdır.

Tabiat sahibi olanları yaylağa çıkarlar, zira şehrin kıblesi ve doğusu alçak ve beyaz yalçın kayalar arasına kurulmuş şehirdir. Onun için halkının yüz renkleri biraz sarıya meyillidir. Genellikle içki kuvvetiyle zindedirler.

Ve 11 adet kiliseleri vardır, ama bunlardan şehrin güney tarafı dışında, bahçeler içinde Mihal Kral Kilisesi gayet büyük kubbeli sanatlı yapıdır ki içinde 50 adet ruhbanları ve odaları vardır. Yusuf Ağa Sarayı yakınında Patrik Kilisesi de garip yapıdır. Gayet mamur ve süslü olup şehir içinde nice yüz evkafları vardır. Bütün Frengistan' dan adakları gelip 200 kadar papazları tüm gelen gidenlere hizmet edip nimet yedirirler.

Şehir müftüsü, nakibüleşrafı, 150 akçe paye ile kadısı, şehir hassının ağası, kale dizdarı, 70 adet kale neferleri, muhtesib ağası ve diğer şehir hakimleri tüm bu kilisenin evkafından himaye ulufesi alırlar.

Bu Narda şehri Feylekos zamanında büyük şehir imiş. Nice kere yüz bin adet büyük yapılar ve nice bin yerde eski eserleri var.

Yiyecek, içecek ve meyve nimetleri: Hepsinden seçkini ve beğenileni bir okka gelir feyz narı ve lüffan narı olur ki Acem diyarında ve Ferecik şehrinde böyle taneli, iri ve sulu nar ancak olup dağı ve taşı nar ağaçları süslediğinden isimlenmesi sebebi Narda olmuştur. Limonu, narenci, inciri, zeytini ve bağı bahçesi boldur, birer konak yer cihanı tutmuştur. Rumeli diyarına nar, limon ve turunç tamamen bundan gider.

İşleri ve kazançları: Halkının genellikle işleri ve kazançları ticarettir. Bağlarının mahsulü olan şaraplarını vilayet vilayet götürüp satarlar. Ve beyaz bakır kavunu da alemce beğenilir.

Beldenin iklimi: Usturlab ilmi hükmüne göre bu şehir 3. İklimin ortasında bulunup arz-ı beledi harfeyn-i letadır ve tül-ı neharı harfeyn-i nehdir. Kıblesi güney tarafına olan hatt-ı nısf nehardan güney tarafına olan doğu tarafına 39 derecedir.

.................. (2 satır boş) ...................

İbretli Narda Dağı'nı bildirir: Narda şehrinden kuzey tarafa yarım merhale gidince bir köprü vardır. Narda Nehri üzerinde, cehennem deresi gibi bir derenin iki tarafındaki göklere yükselmiş bir kayadan bir kayaya iki kat yan yana çekilmiş adam uyluğu kalınlığı demir zincirlerden bir köprü yapmışlar. Zincirlerin üzerini yaban asmasından çitlerle örüp bir sanatlı köprü olmuş. Üstünden her zaman insan geçer ama o adamlara aşk olsun ki ödleri çatlayıp helak olmazlar, zira insan aşağı baksa gözü kararır. Sanki gayya kuyusu veya cehennem çukurudur. Bu diyarın halkı alışıp bir köyden bir köye gitmek için aşağı dereleri bir günde dolanmaz, bir anda bu zincir köprüden geçip Kalabakkaya'ya ve Tırhala şehrine giderler. Ama rüzgar vurdukça bu zincir köprü salıncak gibi salınır, ancak insanlar hemen geçerler. At, katır, sığır ve camız geçemezler, ama bu hakir gördüm ki bir sürü koyun geçtiler.

Bu köprünün boyu 2.050 adımdır. [346b] Zincirlerin iki başları iki taraf kayalarında mermerden uzun direklere bağlıdır. Bu köprünün tamiri ve korunmasına daima bu köy halkı görevlidirler.