İspilet (Split)

İspilet (Split) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Onların sözlerine göre meğer bu kaleyi Süleyman Han asrında Ferhad Paşa ve Hüsrev Paşa feth edip o sene yine kötü renkli savaşçı Fireng istilâ etmiş ve hâlâ Venedik elinde kalmış. Yine Venedik Körfezi denizi kenarında beşgen şekilli bir şeddadî İskender şeddi gibi sağlam ve dayanıklı üç kat kalın duvar bir sağlam hisardır, ama eski yapı olduğundan her sene imar edip beyaz kuğu gibi ağartırlar bir şirin süslü kaledir.

Ve bütün cebehaneleri hazır bekletir. Denize ve karaya bakar kirpi tüyü gibi sık dizilmiş limanı ve karada Kilis Boğazını korur büyük tabyaları var, her birinde kırkar ve ellişer adet balyemez topları var ki her biri kırkar ve ellişer okka gülle atar kale döver toplardır. [149b]

Limanına 200 barca, kalyon, karaka ve kadırga sığar büyük limandır. Hatta bu liman içinde 2 adet Venedik mavnaları var idî ki eğer onları tanımlayıp anlatsak başka bir kitap olur. Ancak şundan malum ola ki her biri birer dağ parçası gibi kıçları ve başlarında onar adet balyemez topları var, kıçta, ortada ve başta üç direkleri üzere filandıra, haçlı ve Sanmarko resimli sancak ve bayraklar ile süslenmiş bir ibret verici mavunalardır ki sağında ve solunda ellişer adet küreklerini tamamen ümmet-i Muhammed esirleri çeker, hepsi 100 mankadır ki her mankada dörder kâfir yatıp hazırdırlar. Her kürekte sekizer kat müslimler kürekte hazırdır, kıçta ve başta 300 silâhlı Hırvat, İslovin, Dodoşka, Karadağlı, Kilimente Arnavut ve Uskok kefere aznavur cengâverleri ve iş erleriyle hazırdırlar. Bu mavunaların her biri birer kale gibi olup bu İspilet'den Venedik'e tüccar ve meta götürüp getirirler. Venedik kâfirleri böyle 6 adet mavunalara maliktir ki bir kral malik olmamışlardır.

Ve bu limanın çevresinde kavata kuleleri, yani gözcü burçları vardır. Bu kalenin derya tarafından korkusu olmamak ile yalın kat sağlam duvardır ki o tarafa iki liman kapısı var, ama kara tarafı üç kat metin ve sağlam duvardır.

Kesme kaya hendeği gayet derindir ki bu kara tarafına 3 kat demir kapılar arasında silâhlı kâfirler dolu olup her an hazır durup hendek köprüsünden adam geçirmezler.

İç kalesi bir tepe üzerine yapılmıştır. Bu iç kale gayet küçüktür, ama taşra kaleleri kat kat cehennem yurdu uğursuz haneleridir.

Aşağı kalede üç adet büyük manastır ve nice eski kilise Mesih âyini edecek puthaneleri ve 300 adet dükkânları var, ama hamamları da var imiş, görmedim. Hepsinden ceneral sarayı gayet bakımlı ve süslü idi. Liman kenarında büyük bezirgân mahzenlerinde koyun yapağısı, çuka, atlas, kâmha, hârâ, sığır gönleri ve yüz bin çeşit mallar ile dolu mahzenlerde bir alma ve bir verme idi ki sanki insan deryasıdır, zira 11 adet kralın malları bu iskeleden Bosna diyarına, oradan Rum'a gider, büyük işlek eski iskeledir.

Mahzenler yakınında kârgir yapılı bakımlı ve süslü dükkânları var. Üç tarafında Kilis Dağlarına ve Solin Kalesi bağlarına kadar 77.000 bağdır, derler. Genellikle zeytini Acem hıyâbânı olup cihanı tutmuştur. İnciri, narı, armudu, limon, turuncu ve kebbâtı zemini süslemiştir.

Bu şehir Körfez kıyısında olduğundan suyu ve havası ılıman olup mahbubu ve mahbubesi beğenilir ki çoğu dükkânlarda oturup gizli metalarını satarken pazarda görüp seyrettik. Gerçekten de Fireng mahbubu denildiği kadar var imiş. Maralî ve ceylân gözlü, nurlu yüzlü, şirin sözlü nigâr-pâreleri zampara biraderlerin akıllarım alıp bir cihette âşıkları kendilerine çekip canlarına bin can ile kendilere akıtırlar ki, mısra:

Görenin aklı gider özge temaşadır bu.

mısraı üzre ibretlik mahbub ve mahbubeleri vardır.

Meyhanelerinde fahişeleri de var imiş. Erkek cinsi tamamen siyah tiftik esvap giyip başlarına kara Eflâtuni tartur şapka giyerler. Gayet nazik endam, ince ve zarif kefereleri vardır.