Tarhu (Terek) (Mahaçkale)

Tarhu (Terek) (Mahaçkale) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu şehir dışında Sultan Şamhal Mahmud Şah Han'a karşı gelip ikisi de atlarından inip birbirleriyle görüşüp öpüşüp yine küheylânlarına bindiler. İki nefer ata binmiş şah haşmet ve gösterişleriyle Şamhal Şah'ın sarayına vardılar. Orada büyük ziyafetler verilip kaleden top şenlikleri oldu. Han'ın tüm tabilerine konaklar verilip herkes konuk saraylarımıza gittik. Han ile Sultan Mahmud bir yerde kalıp görüşmeye başladılar. Sonra Han da konağına gelip "Üç gün oturaktır" diye fermanlar olununca hakir Tarhu şehrini gezip dolaşmaya başladık.

Tarhu şehrini bildirir

Evvelâ bu şehrin zemini Bahr-i Kulzum (Hazar Denizi) yakınında bir düz geniş ağaçlık içinde İrem Bağı gibi büyük bir vilâyettir, ama şehri, Şam, Haleb, Bursa, Manisa, Tire ve Konya gibi büyük binalar ve geniş evler ile yapılmış değildir. Ancak şehrine göre bakımlı ve süslü yapılar var ki tamamı 7 bin adet kârgir, çit ve azbar yapılı tek ve iki katlı sahâbe-i kiram evleri gibi tamamen toprak örtülü mamur evlerdir.

Şamhal Şah Sarayı, Takî Han Sarayı, Korçur Bey Sarayı, Ulu Bey Sarayı, Kasım Bay Sarayı, Kıran Alp Bay Sarayı, (—) (—) (---) ve nice yüz mamur hanedanlar vardır. Sultan Mahmud Sarayı diğer padişah sarayları gibi değildir, zira ihtişama, gösterişe düşkün değillerdir.

Dağıstan bilginleri "Şöhret âfettir" diye padişahlarına gösteriş ettirmezler, ama hemen adalet eyleyip reaya-perverliğe, seçkin asker beslemeye ve her taraflarında düşmanlarıyla savaş eylemeye izin verirler, zira bu diyarda hüküm "Bu Allah'ın kitabının bir hükmüdür" diyen âlimlerindir. Hatta 4 mezhep şeyhülislâmları padişahlarının üst yanlarında otururlar.

…

Tarhu şehrinin imaretlerini bildirir

Eski zamanlardan beri Dağıstan şahlarının taht merkezi olup mümin ve muvahhid kimselere mesken ve sığmak olduğundan İran ve Turan hanı olan Timur Han bu Tarhu şehrini harap etmeyip geçip Kırım Vilâyeti'ne Tohtamış Han üzerine gideliden beri bu Tarhu şehri mamurdur.

…

Külliyatı övgüsünün tamamlanması

Evvelâ bu diyarın ne mahbûbunu ve ne mahbûbesini görmek mümkün olmadığından yüzlerinin ne renkte olduğu yazılmadı. Kadın kısmı bu diyarda kapısından dışarı yalnız çıkamaz. Elbette 5-10 adam bir saygın, soylu kadını "Vahdehu lâşerîke leh" ile mezarlık seyrine götürüp orada defnederler. Bir daha evine girmezler. Kadınlara bu nâzenin ömürlerinde büyük temaşadır. Taze oğlanları 10 yaşında saç sakal sahibi olur. Sakalına ustura değdiren oğlanı ve berberi katle yakın âleme ibret ederler.

Kârgir yapılı bedesteni yoktur. Ve her evde bahçe bulunur. Ve akarsuları çoktur. Bu diyarda akçe pul yoktur, ancak her şehirde haftada bir meydanda büyük pazar kurulup herkes meydana çıkarıp sahâbe-i kiram gibi değiş-tokuş edip geçinirler. Her pazar meydanında ezan okunduğunda herkes mallarını pazar meydanında hâli üzere bırakıp camie gidip namazlarını kılarlar.

Bu şehirde asla zulüm, iftira, yalan ve yalancı tanık olmaz. Beyleri ve kadıları asla rüşvet almaz bir alay sünnî mezhepli adamlardır. Hepsi Nakşibendi tarikatında tevhid ehli insanlardır. Bunlar 119 [737] tarihinde Emevîlerden Hişam ibn Abdülmelik Acem ülkesinde Hakan Şah'ı yendiğinde Dağıstan beyleri Kaytak ve Kumuk Tâbeseranlıları tamamen İslâm ile şereflendirdi. O zamandan beri müminlerdir.