Zarnata

Zarnata hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Gerçekten yüksek bir dağın üzerinde bulunduğundan yüzük denilse yeri vardır. Badem şekilli olup kıbleden kuzeye uzunlamasına yapılmıştır ki bir şeddadi sağlam duvar olup temeli 4 mimar arşını geniştir. Duvar yüksekliği 12 mimar arşını olup çepçevre büyüklüğü tam 1.070 adımdır, ama hendeği yoktur, zira 4 tarafı yalçın uçurum kayalardır.

Toplam iki kat kapıları var, biri kuzey tarafına bakıp hakirin ilk ezan-i Muhammedi okuduğum kapıdır ki hala ezan kapısı diye ad koymuşlardır. İlk defa Müslüman gaziler bu kaleye bu kapıdan girdiklerinden Fetih Kapısı da derler. Bu kapının üzerinde hakirin mermere kazıp altın ve lacivert ile yazdığım tarih budur:

Avn-i Hakk ile Ali Paşa yapup bu kaleyi,
Manya mülkü bi-aman iken olup emn-i emin,
Evliya hayr dua ile dedi tarihini,
Hak Te’ala eyleye bu hısnı a'dadan emin. Sene 1081.

Bu kale içinde kat kat 500 adet kiremitli ve kayağan örtülü evler var. Yer yer büyük ağaçlar var. Bu evleri Ali Paşa bazı kafirlerden kendi mahyla alıp bütün kafirleri bu kaleden dışarı kovup kiliselerde olan [334a] pis leşlerini de dışarı çıkartıp şehri müşriklerin pisliklerinden temizletti. Toplam 7 adet kiliselerinden kale ortasındakini saadetli padişah için cami yaptırıp kubbeleri ve minareleri üzerini altın ile kaplanmış alemler ile bezettirdi. Birini sadrazam camii edip birini de Ali Paşa kendi adına cami etti. Zekeriya Efendi bir mescit inşa edip hakir bir Halveti dergahı yaptı. Valide sultan için 1 medrese, 2 mektep, 1 Ali Paşa tekkesi, 1 hamam, 1 han, 1 Ali Paşa Sarayı, Hacı Ahmed Sarayı ve Zekeriya Efendi Sarayı, 10 adet odası olup altlarında bir sıra 50 adet dükkan vardır, hepsi Zekeriya Efendi Çarşısı Mescidi'ne vakfedildi.

Hakir de 3 adet dükkan yaptırıp tekkeme vakfedip kale dizdarlarını nazır ettim. Ve dahi nice çeşit imaretler inşa olundu. Miri su sarnıçlarından başka yine her evde birer su sarnıçları vardır. Ve daha nice şeyler yapılmaktadır.

Bu kale çepçevre 9 adet sağlam ve dayanıklı tabyalardır, ama kıble tarafındaki Kireçhane Tabyası taşlığa havale olmakla o tarafa 4 adet tabya yapıldı ki her biri sanki birer çeşit Kahkaha Seddi'dir.

Bu kalenin bir kapısı da kuzey tarafa açık olup küçük kapıdır.

4 tarafında kaleden dışarıda İrem Bağı gibi 4 adet büyük varoşu var ki her biri birer kasaba gibi mamur mahallelerdir. Her birinde beşer altışar adet manastırları ve kırkar ellişer adet dükkanları olup bütün dağları ve bayırları Meram bağlarıdır.

Bütün ekinleri, el çapasıyla ekin ekilip yalçın kayalar üzerine ümmet-i Muhammed esirleri toprak taşıyıp bağlar ve bahçeler içine büyük setler yapıp bağları ve tarlalarına pamuk ve kalımbok ekip yerler.

Hamd olsun bu diyar fethedilip ümmet-i Muhammed zindanları bu hakirin görüşüyle tamamen su sarnıçları olup bütün kafirler ümmet-i Muhammedlere toprak taşıdıklarına göre bir daha onlara taş ve toprak taşıtıp kale, bağ ve bahçeler yapıp tüm kiliseleri içinde olan pis leşlerini kendilere taşra taşıtıp kaledeki camileri temizleyip Müslüman mabedi ettik.

Bizim esir olan ümmet-i Muhammed'i defnettikleri yeri Müslüman mezarlığı edip çevresine duvar çekip sınır tayin olundu.

Kaleye inip çıkacak yolları tüm reaya ve çerahorlara külünklerle kayaları kestirip arabalar ve balyemez toplar çıkacak anayollar oldu. Kale içinde (---) adet balyemez toplar, hesapsız cebehaneler, silahlar, diğer mühimmat ve levazımatlar koydular. Hakir yolların temizlenmesine ve cebehaneler konmaya görevli idim.

Bu kalenin aşağısında 5 adet daha büyük varoş var ki her biri birer çeşit bağlı, bostanlı, hurmalık ve gülistanlı, suyu, havası ve yapıları güzel, kızları ve erkekleri sevimli olup diller ile anlatılıp kalemlerle yazılmaz.