Sultan Hasan ibn Muhammed ibn Sultan Kalavan (Sultan Hasan) Camii

Sultan Hasan ibn Muhammed ibn Sultan Kalavan (Sultan Hasan) Camii hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Türklerden şanı büyük bir padişah idi. Sonunda kulları Sultan Hasan'a isyan edip Yelboğa adlı bir fedai Hasan Şah'ı şehit etti. Sonra Yelboğa'yı da Sultan Muhammed Kalavan neslinden Melik Eşref katledip vücudunu parça parça edip Yelboğa cezasını buldu. Sonra Yelboğa'nın Berkuk adında bir Çerkez kulu var idi, ona Berkuk-ı Osmani derlerdi, zira Osmanoğlu'ndan Gazi Hüdavendigar'a hizmet etmişti, efendisi Yelboğa kanını almak için Melik Eşref'e karşı bütün Çerkez ve Abazalarla ayaklanıp yenildiler.

Şam'da Sultan Tahir Seyfeddin Ebu Said' e varıp orada vezir olup efendisi Yelboğa ruhu için ve Sultan Hasan Camii imareti için bir Mısır hazinesi altın gönderdi. İşte Sultan Hasan Camii gibi şanına yaraşır Mısır'ın Rumeli Meydanı'nda bir şanlı cami etmiş ki gökkubbenin altında bir camidir. Bütün dairesi ile başka bir şeddadi mamur kaledir. Asla ağaç yapı yoktur.

Bu camie bitişik bir şey yoktur, dört tarafı yoldur. Ve duvar temelleri baştan başa fil gövdesi kadar iri sert taşlardır. Çevresi 2 bin adımdır. Mısır fatihi Sultan Selim Adiliyye'den bu camii gördüğünde,

"O iki minareli kale nedir?" Demişler.

"Padişahım, Sultan Hasan Camii'dir" derler.

"Acaba Gavri onda mı kapanıp cenk eder ki?" Buyururlar.

Yani ta bu mertebe bir sağlam ve dayanıklı kaledir ki Mısır Kalesi'nden sağlamdır. Hatta (---) tarihinde kul isyan edip bu camie kapanırlar. Azebler Kulesi'nden nice balyemez top vurmuşlardır, asla zarar vermemiştir. Hala yaralanan yerleri bellidir.

Bu camiin dört tarafındaki duvarlarında onar tabaka medrese pencereleri vardır ki kat kat medrese odalarıdır.

Dört tarafında duvarının boyu tam yüzer arşındır ki göklere doğru yükselmiş duvardır. Kisra kemerinden 15 arşın yüksek yapılmıştır.

Dört tarafı kirpi saçaktır. Ve iki kapısı var, biri doğuya Sipah Pazarı'na açılır

Bu cami iki katlı olduğundan iki tarafındaki kapılardan yirmişer ayak taş merdiven ile camie çıkılır.

Bu kapının üstünde mihrap tarzı kemerleri vardır. Kat kat burma zıhlar ve gilviler ile usta mermerde öyle sanatlar icra etmiş ki sanki büyüleyici sanat göstermiş. Göklere yükselmiş 80 arşın boyunda heybetli bir kapı kemeridir. Ve kapının kanatları sanatlı sarı pirinçtir, 20 arşın boyunda kanatlardır.

Bu kapının iki yanında üçer adam boyu yükseklikte dört köşe taşta kalın kufi hat ile siyah ve beyaz mermer ile şahadet kelimesi yazılmıştır ve bu kadar zamandan beri bozulmamıştır. Bu kapıdan içeri bir ince yoldur. O da tamamen ham mermer döşelidir. Bu yol ile 100 adım gidince avlu kapısına varır. Avlu kapısı da ikidir. Biri de Rumeli Meydanı'na açılır, 100 adım mermer yol ile gider. Bu da hemen Sipah Pazarı tarafına açılan kapı gibi öyle yüksek ve sanatlı kapıdır. İçeri avlu kapısı üzerine yazılan tarihler budur:

Bismillahirrahmanirrahim. Emera bi-inşai haze'l-medreseti'l-mübareketi mevlana es-sultanü'l-merhum eş-şehit el-melikü 'n-nasır Hasan bin Mevlana es-sultanü 'ş-şehit el-merhum enNasır Muhammed bin Kalavan. Zalike fi şuhur sene erba 'a ve sittın ve seb'a mi'e. [764]

Bu camiin boyu ve eni 180'er ayaktır, adım değildir. Büyük avlunun dört tarafında birer büyük yan safaları vardır, her biri birer cami kadar vardır. Bu cami içinde başka camiler gibi direkler yoktur, hemen tamamı toloz kemer yapılardır, üstleri ve dört tarafı 700 medrese hücreleridir. Hala evli cami hizmetlileri kalmaktadır.

Bu büyük avlunun tam ortasında sekiz köşe hoş bir havuzu var. Sekiz yanında 8 ince sütun üzerinde yüksek bir kubbe vardır ama kireci sıvalıdır ve gayet sanatlı kubbedir.

Ama Tarih-i Fazali-i Mısır'da öyle yazmışlar ki uğursuz Yezid ibn Muaviye Mısır kavmine rağmen İmam Hüseyin'in mübarek başını 61 tarihinde Mısır'a gönderdiğinde bu Sultan Hasan Camii yerine bırakıp nice bin Yezidiler İmam'ın mübarek başını ayaklarıyla teperken nicesinin ayakları tulum gibi şişer. Hala o soydan nice bin tulum ayaklı adamlar vardır. Sonra Cenab-ı Kibriya o mübarek başı korumak için mübarek başın etrafında bir göl peyda eder, Yezidiler başı tepmeye kadir olamazlar. Daha sonra bir Hanedan aşığı hatun bir gece evladını boğazlayıp İmam Hüseyin'in mübarek başını alıp yerine evladının başını koyup İmam'ın başını hala İmam Meşhedi yerinde saklar. Daha sonra Abbasiler zamanında İmam Meşhedi mamur olmuştur.

764 senesinde Sultan Hasan bu camii inşa edip İmam Hüseyin'in mübarek başı yerinde oluşan gölün yerinde teberrüken bu büyük havuzu yapar. Allah'ın hikmeti askeri eşkıyaları İmam Hüseyin'in başı durduğu havuz kenarında Hüseyin gibi Hasan'ı şehit edip Hasan'ın kanı Hüseyin yerine akıp o an havuzun suyu kurur. Daha sonra Sultan Hasan evladı ve Vezir Şeyhun bu havuza bir sakıye ederler. Hala nurlu camiin havuzu sakıye kuyusuyla dolar. Sultan Hasan havuzu İmam Hüseyin başı makamıdır diye abdest alıp Hasan ve Hüseyin'in ruhunu yad ederler.

Bu camiin müezzinler mahfili mihrap safasında 8 ince düzgün sütunlar üzerinde ibret verici bir şekilde yapılmıştır ki Mısır'da benzeri yoktur.

Mihrabında olan Hint püsuskarisi küçük kuşgözü sadefkari sanatı insanın yapacağı şey değildir.

Minberi seyre değer ibret verici bir minberdir ki bir camiin minberine benzerliği yoktur, ham mermerden başka bir tarzda minberdir. Tamamen Fahri oyması gibi kıvrım kıvrım burma zıhlar, Rumi ve mihribani güller, islimi ve türlü türlü füller ile mermer ustası bu minbere bir kalem vurmuş bütün taş yontucu ve mermer ustaları bir keski vurmakta acizlerdir. Sanki asılı bir minberdir. Altından adamlar gelip geçerler.

Bu minber safasının üçer taraf duvarı üçer adam boyu beyaz mermer, kırmızı somaki, ebri ve yerekani levha mermer kaplıdır. Sultan Hasan bizzat mihrap önünde göklere yükselmiş bir beyaz kubbe içinde yatmaktadır. Kulları şehit etmişlerdir. Ama Allah bilir, yeryüzünde öyle süslü nur dolu bir kubbe yoktur. Zer-enderzer bukalemun nakşından başka onda olan nefis kitaplar, Kelam-ı İzzetler, kıymetli avizeler, çok pahalı yaldızlı halılar, nice yüz mücevher kandiller, şamdan, buhurdan ve gülabdanlar meğer Hazret-i Peygamber'in kubbe-i şerifinde ola.

Mihrabın biri sağında ve biri solunda iki pencere vardır, Sultan Hasan türbesine bakar, tunç kafesleri vardır, biri türbeye girmek için kapı gibi açılır. Bu pencerelerin kanatlan vardır, her biri üçer adam boyu yüksektir ve eni ikişer kulaçtır. Baştan başa altın ve gümüş üzere silu, laciverd-i demani ve simavi ve la'li minalar ile nakışlı kanatlardır. Her biri birer Mısır hazinesi oldu derler ve gerçektir. Hala bir usta kuyumcu ona bir matraka ve törpü vurmaya kadir değillerdir. Beyt:

Dünya camiinin tamamını gördük
Fakat böyle bir şey görmedik

bu nur dolu cami hakkındadır.

Mihrap duvarı üzerinde iki yüksek minaresi vardır. Sol tarafındaki Defterdar İbrahim Paşa zamanında yıkılıp temelinden yeni bir minare inşa etmişler, ama iki tabaka alçak minare olmuştur. Ama sağ taraftaki göklere uzanmış yüksek bir minaredir. 5 tabaka kandil yakılır. Mısır içinde bu minareden yüksek minare yoktur.

Cami içinde camiin çatısına kadar 90 ayak ile minare kapısına çıkılır. Oradan minare içinde en tepesine de 90 basamak ile çıkılır, toplam 180 basamak olur, ama her kademesi yarım mimar arşınıdır. Hakir çıkıp üç gün dizlerimde derman kalmadı. Böyle bir yüksek minaredir. Hendese ilmi üzere bu minarenin orta tabakası iç kale kapısının eşiği ile beraberdir. Ona göre kıyas oluna ki iç kale de ne kadar yüksek, havadar yerdir.

Bu camiin altından yol geçip iki tarafında kargir yapı 50 dükkan vardır. Abdesthane, Şafii havuzları, misafirhane ve sakıyeleri vardır. Büyük sağlam yapı ve sağlam vakıftır. Nazırları Mısır vezirinin hazinedarlarıdır. Senede 3 kese geliri olur, vesselam.