Kazvin

Kazvin hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Araştırıcı tarihçilerin ve anlayış sahiplerinin sözleri üzere Tarih-i Hallikân'da, Tarih-i Avân-ı Unvan'da, Tarih-i Hıtat'da ve Takvîmü Büldân'da bu Gazvin'in (—) adet ismini yazmışlardır.

Evvelâ bu Gazvin Şehri hakkında Peygamberimizin hadisi vardır ki Dîvân-ı İmam Yâfifâe yazılıdır. Câbir b. Abdullah-ı Ensârî'den rivayet edilmiştir, Allah ondan razı olsun:

Allah'ın Resûlü şöyle buyurdu: 'Kazvin 'i ta'ziz edin [yüceltin], çünkü o cennetin en iyi kapılarındandır' buyurmuşlardır."

Bu sebepten önce bir ismi Kazvîndir ama Acem zarifleri Kazbîn ve Fars nazikleri Gazvin derler ama Fars diyarında gayn harfi o kadar kullanılmaz. Ama Acem tülüngîleri Kazmîn derler. Arap fasihleri Gâzmîn beldesi derler, Horasan kavmi kend-i Kazmîn derler. Hindegân lisanında Kâzımın der. Zirâ İmam Musa Kâzım burada hayli zaman kalmıştı. Moğol dilinde Kazmun derler. Latince’de (—) (—). Sözün kısası eski şehir olduğundan her dilde bir ismi vardır

…

Güzel belde Kazvin Şehri'nin imareti ve İran hâkimlerini bildirir

Evvelâ Kazvin Irak-ı Acem’de ve Bağdad'ın pâk topraklarına komşu büyük hanlıktır ki bu sırada hanı Şah Safî Kulı Cığalı Ali Han idi. Hürmüz toprağından söz ustası namlı bir han idi. Bağdad'a yakın olduğundan 7.000 çöreğin yer nökere sahiptir.

Ve 12 hâkimi de İran ülkesi kanunu üzerine hükümeti altında onlar da hâkimdir. Eyaleti alfanda 345 büyük köye sahiptir ki her biri birer işlek şehre bedel büyük köylere sahiptir. Mollası, müftüsü ve nakibüleşrâfı vardır.

…

Kazvin Kalesi'nin imaretleri: Bir geniş verimli ovada eğimsiz dörtgen şekilli kesme (kesme) taş ile yapılmış bir kaledir. Kaleyi Erdeşîr Babek ile Gıyâseddin Şah yapmıştır ki yukarıda anlatılan cami yakınında kalenin Müşebbek adlı kapısı üzerinde yapıcılarının isimleri yıllarıyla birlikte yazılmıştır.

(—) adet kapısı vardır. Evvelâ Müşebbek kapı, bu kapının dış tarafı karşısında büyük bir mezarlık vardır ki sayısız nice bin geçmişin bilginleri yatmaktadır. Sonra Bağdad kapısı, sonra (—) kapısı (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—)

Bu eski kalenin fırdolayı çevresinin büyüklüğü (—) adımdır. Kale içinde pâk toprak ile örtülü (—) adet mamur haneler vardır.

…

Şah çarşıları: Kelenter Aka nakli üzere tamamı 2.060 dükkânları vardır. Nicesi kârgir yapıdır ama bedesteni, kahvehaneleri ve Selmânîleri [berber dükkânları] gayet pâk ve süslü güzellik pazarıdır. (—) (—) (—) (—)

Buğday mahsulatı: Gıda için 7 tür iri buğdayı olur ki benzeri meğer Şam Havran’ında ola. At, deve, katır, sığır ve eşek için yağlı arpası, börülcesi, baklası ve bezelyesi iri ve bol olur.

Beğenilen sanatları:
..................... (2 satır boş)......................

Yiyecekleri: Evvelâ hâs ve beyaz pamuk gülü gibi çakıl ekmeği, lavaşa ekmeği, Hemedan kefki, şübe çöreği, turaç böreği, mastaba çorbası, lahışbası, parya bazlaması, aşûra ve şîr-erzeni bir diyarda yoktur.

Yenen meyveleri: Bu şehrin meyve cinsinden, 40 çeşit armudu olur ama beybini armudu Yaradanın emriyle kokuludur. Sulu üzümü, yemesi hoş eriği, badem fıstığı, zerdalisi, şeftâlisi, karpuz ve kavunu çok beğenilir.

…

Halkın dilleri: Halkı Kürt dili, Yaka Türkmeni dili, Farsça, Arapça ve Pehlevî dilini bilirler ama derinti tülüngî nökerleri Kaytak Moğol lehçeleri gibi konuşurlar. İnşaallahu Taalâ yeri geldiğinde yazılır.

…

Kazvin Şehri'nin şehrengizinin tamamlanması: Bu Kazvin Şehri'nin (—) tarafında Deylem Şehri (—) yakındır ve Bağdad Şehri kıblesi tarafında (—) merhale menzildir. Batısından doğu tarafa Isfahan 10 menzildir. Ana yol üzerinde [316b] ulu şehirlerin evveli Sâve Şehri'dir, Kum Şehri'dir ve Kâşân Şehri'dir. Buradan üç menzilde cihan yarısı İsfahan'dır ve hâlâ Şahlar şahının taht merkezidir. Ama bu Kazvin Şehri İran'ın eski taht merkezidir. Hâlâ bir şah tahta çıktığında önce bu Kazvin Şehri'ne gelip taht üzerine çıkıp oturmayınca bağımsız şah olamaz. Buradan Erdebil Şehri'ne gidip bütün atalarını ziyaret edip kılıç alayı ettirip beline kuşanır. İran ülkesinin kanunu budur.