Melemenye (Menemen)

Melemenye (Menemen) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Yani oğuzlar vilâyeti demektir. (—) tarihinde Gazi Hudavendigâr fethedip kalesini yıkıp yerle bir etmiştir. Şehrin doğusunda yel değirmenleri tarafında hâlâ yer yer kalenin temelleri bellidir, ama sağlam kale imiş.

Hâlâ bir kalesi de bu şehrin kuzey tarafında Gediz Nehri'nin karşı tarafında bir sivri kaya üzere Kayacık Kalesi derler yüksek bir kaledir, ama içinde insan yoktur. Yakınında mamur köyler vardır.

Bu Melemen Şehri Anadolu toprağında Cezayir kaleminde Sığla Sancağı sınırında valide sultan hâssıdır. 40 yük akçe iltizamdır. 200 adamla mültezim yönetir. 150 akçe şerif kazadır ve nahiyesi (—) köydür. Kethüdayeri ve serdarı vardır, ayanı yoktur ve fukarası gayet çoktur. Müftü ve nakibi yoktur.

Şehri, bir düz kumsal yerde denizden 3 saat uzak bir ovadadır. Değirmen bayırları şehrin doğu tarafında beşer altışar bin adım uzaktır.

Bütün Melemen Şehri 25 mahalle ve 3 bin kiremitli evlerdir. Kimi iki katlı ve çoğu tek katlı güzel hanelerdir.

Tamamı 29 mihraptır. Bunlardan cemaati bol çarşı içinde Mahkeme Camii, eski camidir. Kârgir kubbesi ve minaresi vardır. Kireçli kiremit örtülüdür.

Gazzaz Camii kapısı üzerindeki tarihi budur:

Kad benâ hâze'l-cumate'l mübârekete'ş-şerife, hayır sahibi Mustafa bin Mahmud gufire zünûbuhu. Sene 987

Ulu Cami ve Kasım Paşa Camii, bunlar kârgir minareli camilerdir. Bunlardan başkası mescittir.

Ve 3 hamamı var, biri Pazaryeri Hamamı, Çifte Hamam ve Eski Hamam.

Ve 1 medrese, 3 sıbyan mektebi ve 1 imareti vardır. Gece gündüz nimeti zengin fakir herkese boldur.

16 adet âbıhayat çeşmesi vardır. Çarşı meydanındaki sebilhanenin kapısı üzere tarihi budur:

…

Bu dört köşe yapı çeşmenin iki tarafında çeşmeler üzerinde tarihler yoktur, ancak bu iki tarafta vardır.

Bu şehrin 300 dükkânı ve 1 kârgir bedesteni vardır.

Şehri o kadar işlek değildir. Bütün yolları kaldırımsızdır, zira bu şehir bir kumsal pâk zeminde kurulmuştur. Ancak bazı yerlerinde duvar kenarlarında yaya kaldırımları vardır. Çoğu haneleri kerpiç yapı duvarlıdır.

Halkı Cezayir levendi esvabı giyerler. Yüz renkleri sarıdır. Havası çok sıcak olup gayet ağır olduğundan mahbûbu yoktur.

Allah'ın hikmeti, bu şehirde Temmuz ayında ikindiden sonra şehir içinde bir tek insan kalmayıp küçük büyük herkes şehrin dört tarafındaki bağ ve bahçelere gidip orada yatarlar, sabahleyin yine şehre gelirler. Zira şehir içinde bir adam kalsa o gece o adamı sivrisinekler yerler, Allah saklasın, aman vermeyip helâk ederler.

…

Kısacası bu Melemen şehri acayip ve garip Tarhaniye vilâyeti şehridir. Hâlâ halkı gayet büleh yani oğuz taife ve meleme kavimdir, onun için Melemen şehri derler.

Eski zamanda büyük şehir olduğunun yapı kalıntıları Gediz Nehri'ne kadar bağ ve bahçeler içinde nice bin kârgir yapı izleri vardır.