Gazi Sultan Mehmed Han Camii

Gazi Sultan Mehmed Han Camii hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Rumca ismine (---) derler. Ve Frenk Talyan dilinde (---) (---) derler.

Hazret-i İsa asrında yapıcısı ·(---) (---). Hicretten sonra (---) hilafetinde Fatimilerden Afrika padişahı Sultan Mansur Mağrib ülkesinden gelip bu Girit Adası'nı fethedip bu büyük kiliseyi cami etmişti. Daha sonra İspanya eline girip daha genişleterek yeniden kilise yapmışlardı.

Sonra Bundukani Venediği eline girip daha fazla imar edip erganunhane etmişlerdi. Hamd olsun bu kutlu ve uğurlu yılda Osmanlı eline girip Müslüman ibadet yeri olup gece gündüz İslam dini ibadetleri edilir. Bu da Rabbimin bir ikramıdır.

Bu nur dolu camiin uzunluğu, zergerdan denen pabuçlu ayak ile kıble kapısından mihraba kadar 2.150 ayaktır, genişliği 100 ayaktır, 40 arşın yüksektir.

Tamamen servi ağacı çatıları ve kirişleri üzre kırmızı kiremit örtülüdür.

İçerisi ve dışarısı ibretlik bukalemun nakışlı olup bezenmiştir.

20 adet pencereleri necef, moran ve billur camlar ile süslenmiştir.

Öyle bir havalı, geniş, iç açıcı camidir ki benzeri meğer İstanbul 'da Süleymaniye Camii ola.

Ve türlü türlü nakışlı ipek İsfahan halıları ile sergiler döşeyip bezenmiştir.

Ve nice bin adet türlü türlü sanatlı kandiller, necef avize askılar ile süslenip sanki gelin camii olmuştur.

Bir mihrap ve minber olmuştur ki mermer yontucusu usta bu minber ve mihraba denk İstanbul' da Sultan Ahmed Han Camii'nde etmemiştir.

Ve Bilali müezzinler mahfili ve vaiz kürsüsü öyle sanatlı olmuştur ki sanki Havarnak Köşkü' dür.

Mihrabı pencerelerinin önünde uzunluğu ve genişliği bir zira bir İrem Bağı gibi Rıdvan Cenneti bahçesine benzer bir bahçesi var ki Cenab-ı Hak yeryüzünde ne kadar meyve ağaçları yarattıysa bu Meram Bağı'nda mevcuttur. Bunlardan kokulu incir meyvesi Nazilli incirine denktir.

Bu gül bahçesinin solunda 40 adet sütun üzerinde kargir toloz kemerlerle mamur bir kat medrese odaları tamamen kurşun ile örtülü ve mamur halvethanelerdir.

Avlusunun uzunluğu ve genişliği satranç şeklinde bin mimar arşınıdır. Bu avlunun ortasında henüz yeni yap1lmış [313a] sanatlı bir Hanefi havuzu var, suyu tatlı kemer suyundandır. Çevresinde Hanefi lülelerinden saf sular selse bil gibi çağlayıp kalabalık cemaat abdest yenileyip Tanrı'ya ibadet ederler. Ve havuzun fıskiyeleri havuz üzerinde olan kubbenin tepesine kadar çıkar. Bu mavi renkli kubbe 8 adet uzun sütunlar üzerinde olup tamamen altınla yaldızlanmış bir alemi var ki insan gözü kamaşır.

Bu camiin 3 kapısı vardır. İkisi yan kapılardır, biri kıble kapısıdır. Bu yüksek kapıların üstlerinde kurşun ile örtülü ağaçtan yapılmış süslü ( ... ) vardır. Kıble kapısı üzerindeki kurşun örtülü kubbenin altında cami kapısının mermer kemerlerinde olan zıhlar, girihler, islimiler ve kat kat, küçük küçük ve sanatlı Frenk işi mermer işçiliklerinin benzeri yeryüzünde yoktur. Benzeri meğer Atina Vilayeti'nde yahut meğer Sivas şehrinde Gökmedrese Kapısı'nda ola. Ama bu Girit'teki Hünkar Camii kapısına dikkatle bakıp inceleyen maarif erbabı bilir ki benzersiz sanatlı ve ibretlik bukalemun nakışlı kapıdır.

Bu camiin solunda olan avlunun 4 tarafında somaki ve yeşim harekan1 sütunlar üzerinde çeşitli medrese odaları var. Tek katlı ve iki katlı bir çeşit kafir yapısı sanatlı odalardır ki her biri cihannüma ders evleridir. Ve dahi kafirler zamanında da yemekhane imiş, ama şimdi henüz öyle bir mamur ziyafet evi olup Müslüman gazilerin tüm zenginine, yoksuluna ve diğer gelen giden yolculara ve p1r-i muğana nefis nimetleri minnetsizce dağıtılır.

Bu camiin minaresi, sol tarafında bir kat şerefeli, uzun, yeni yapı sanatlı bir minaredir ki 140 ayak yüksekliktedir. Daha önce 4 köşe çanhane olan kulesini minare etmek istediklerinde Göllük tarafından Kaplan Paşa ve Kethüda İbrahim Paşa bu çanhane kulesini top darbeleriyle tahrip ettiklerinden uzun minareyi 40 günde yeniden yaptılar.

Sözün özü öyle bir hoş yapı, güzel üslup ve tarzda olan cihanın beğendiği bir cami bir serhadde ve bir diyarda yoktur. İçindeki tüm kirişleri ikişer adam kucaklar servi ağacıdır. Bütün zerkari ve halkad tavan levhaları yine servi tahtaları olduğundan güzel kokusundan cami içinde olan kalabalık cemaatin beyinleri kokulanır.

Hatta 1077 tarihinde Sadrazam bu Kandiye altına ılgar ile salt gelip metris yerlerini gezdiğinde bu Hünkar Manastırı'nı görüp,

"İnşaallah fetihten sonra bu kutlu yılda bu büyük kiliseyi saadetli padişahımız için cami ederiz" buyurduklarında hakir, cami etmeye niyyet ettikleri bu kutlu yılın tarihini ayetle düşürmüştür ki Bakara suresinde yazılıdır:

Fevelli vecheke şatra 'l-Mescidi'l-Haram, Sene 1077.

"(Namazda) yüzünü Mescid-i Haram yönüne çevir" [Kur'an, Bakara 144].

Hatta bu ayet-i şerif eyi mihrap duvarının solunda Karahisar1 tarzı celi hat ile duvar yüzüne yazıp Sadrazamdan 100 altın ihsan aldık. Himmet sahibi vezir,

"Bu ayet-i şerife bu kalenin fethine başladığımıza ve bu camii kiliseden Muhammedi mihraba çevireceğimiz niyetine tarih olmuştur" buyurdular. Gerçekten de herkesin beğeneceği güzellikte nur dolu bir cami olmuştur. Beyt:

Dünyadaki bütün camileri gördük
Ancak bunun benzerini görmedik.



*1856 depreminde hasar gören camii 1921 yılında yıkılmış yerine arkeoloji müzesi yapılmıştır.