İznik

İznik hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Yunan dilinde yazılmış Yanvan Tarihi'nde bu İznik Kalesi'ni ilk defa yapan Nuh aleyhisselamın oğlu Sam'dır. Tufan'dan sonra Musul yakınında Cudi Dağı'nda gemileri karar bulur, gemiden çıkan 70 nefer kimse kendilerine yerleşmek için güzel bir mekan aramaya başlarlar. Hazret-i Sam seyahat ederek bu İznik mahalline gelip görür ki bir göl kenarında suyu ve havası tatlı güzel bir yerdir. Çoluk çocuğuyla bu iç açıcı yerde 70 sene oturarak imar eder.

Tarihçilerin yazdıklarına göre, İstanbul Kalesi yerine Hazret-i Süleyman saray yapmazdan 1.700 yıl önce imar olmuş eski bir şehirdir. Daha sonra İstanbul'a ikinci kurucu olan Yanko b. Madyan'ın saygıdeğer kızı olan İznike adlı kadın kral, Sam yapısı üzere yeniden sağlam bir hisar ve dayanıklı bir kale inşa etmiştir ki hala bütün kara ve deniz seyyahlarının dillerinde ve bütün Rum tarihçilerinin güvenilir kitaplarında, özellikle Yanvan Tarihi'nde eski Rum çini kalesi, eski İznik şehri diye anlatılmakta ve yazılmaktadır.

Daha sonra nice melikten krala değip sonunda İstanbul Tekfuru Pozatin oğlu Alinam kralın elinde iken bilek zoruyla 731 [1331] tarihinde Orhan Gazi kuşatıp 7 ay döğdükten sonra küffarın 500 parça gemileriyle Gemlik adlı iskeleden yardıma gelip İslam gazilerini kale eteklerinden kaldırmak için gelirler. İslam ordusu bu hali görüp yardıma gelen küffara bir Orhan satırı vurarak gölün kıyısında bulunanların hepsi ateş saçan kılıçtan geçer. Nice bini gölün sularına gömülürler. Yine kaleyi kuşatmaya devam ederler.

Kale içinde bulunan murdar (kirli, pis) küffar bu hali görüp canlarını kurtarmaktan ümitlerini keserler. Kırk gün daha büyük savaşlar edip sonunda kalenin yıkılan yerlerinden Müslüman gaziler örümcekler gibi sağlam kalenin duvarlarının tepesine çıkıp ezanlar okurlar. Kale için bulunan bütün küffarı kılıçtan geçirirler. Kılıçla fethedildiği için hala Orhan Gazi Camii'nde hatib minbere kılıç ile çıkar.

Osmanoğulları Devleti'nin başlarında ilk büyük savaşın biri de budur. Daha sonra Gazi Hudavendigar yazımı üzere Bursa sancağı toprağında ( ---) ( ---) ( ---) tarafından hakimliktir. 300 payesiyle şerif kazadır ve tamamı (---) adet köylerdir. Bu köylerden senelik kadısına yedi çin kesesi hasıl olur.

Sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı, müftüsü, nakibüleşrafı, ayan ve eşrafı, salih uleması, büyük şeyhleri, halim-selim tarikat ehli ve dindar adamları vardır. Şehir naibi ve kapan muhtesibi vardır ama iç il olduğundan kalesinin dizdarı (kale muhafızı) ve askerleri yoktur. Ancak celali ve cemali korkusundan birkaç kuleleri bakımlı ve kapıları kapalıdır.

İznik Kalesi'nin şekli: Göl kıyısında bir düz, geniş verimli alanda dörtgen şeklinde tuğladan, Şeddad yapısı gibi bir Ferhad yapısıdır. Her tuğlası onar okka olmak üzere kızıl taşa benzer tuğla, horasan, kireç ve cibis ile yapılmış sağlam bir kaledir. Duvarının boyu 40 melik ziraı yüksektir ve 7 arşın derin sağlam duvardır. Tamamı birbirine yakın 366 kuleleri vardır ama bedenleri yer yer zamanın geçmesiyle harap olmuştur. Çevresinde bulunan hendeği toz toprak ile dolmuştur.

Fırdolayı büyüklüğü 6.000 germe adım geniş bir kaledir. Dört köşesinde 4 kapısı var. Gölkenarı kapısı, batı tarafına bakar, göl de kalenin batı tarafındadır. Yenişehir kapısı ve kale duvarına sarmaşık sarılmıştır. ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---)

Kale dışında asla yapı yoktur, tamamı kale içindedir. Bu şekilde ve bu büyüklükte olan kalenin içinde toplam 18 mahalle ve ( ---) bin adet kiremit ile örtülü bağlı ve bahçeli, iki katlı bakımlı ve süslü evler ile bezenmiş, şirin imaretler ile süslenmiş Rum çini şehridir. Bu kadar yapılar kalenin kıblesi yönündedir. Kalenin doğu tarafında binlerce [Sb] harap haneleri, toprak olmuş yapıları yerle bir olup yatar. Hala nice bahçeler, bağlar, zeytin, servi ve ceviz ağaçları sınırları belli olmayan camiler, meydan yerinde kalmış bomboş yerler vardır. Ama hala şenlikli olan süslü şehri 26 adet cami ve mescit vardır.

…

Ebced okuyan çocukların eğitim yeri olan mekteplerin anlatılması: Hepsi 46 adet ergenlik çağına gelmemiş çocuk mektepleridir. Evvela Orhan mektebi, Süleyman Şah mektebi, Aziz mektebi ve Tekioğlu mektebi. Her yıl temiz yavrulara bayramlık elbiseleri çıkar.

Derviş tekkelerinin anlatılması: Tamamı 7 tekkedir ama kutuplar kutbu Eşrefoğlu Tekkesi dünyaca meşhur fukara ile dolu bir tekkedir.

................ (1 satır boş) ...............

İmaretlerinin özellikleri: Hepsi 7 imarettir. Burada Hayreddin Paşa'nın iki imareti var, biri Eski imaret, biri Yeni İmaret'tir. Zenginlere ve fakirlere iki öğün çorbası dağıtılır. Ve Orhan Gazi İmareti, Ramazan ayında devamlı açıktır. Balahanoğlu imareti ve Eşrefzade'nin Tekke imareti. Bu imaretlerin nimeti ay ve yıl, genç ve yaşlı, zengin ve fakirlere dağıtılır.

Hamamlarının özellikleri: Toplam iki çifte hamamı vardır. Bunlardan Tekeoğlu hamamı, hoş havalı, hoş sulu ve hoş yapılı aydınlık bir hamamdır ve biri Yeni Hamam: Bu da aydınlık ve gönül açan güzel bir hamamdır. (---) (---) (---) (---) (---} (---) (---)

Tüccar hanlarının özellikleri: Rüstem Paşa Kervansarayı, Mimar Sinan yapısıdır. (---) (---} (---} (---} (---) (---)

................ (1 satır boş) ...............

Hayat suyu olan çeşmelerin özellikleri: Hepsi 7 adet akarsulardır. Evvela İmaret Çeşmesi'nin tarihidir:

İşbu etiy-ı hubda bu seb'il
Dediler tarihini "Hayru 'i-uyun". Sene [977/1568-69]

Sultan çarşısı, dükkanlarının özellikleri: Tamamı 600 dükkandır. Ancak kargir yapı bedesteni yoktur, ama bütün değerli şeyler mevcuttur. 9 yerde usta kaşi çini işlikieri vardır. Ahmed Han zamanında 300 işlik varmış, zulümden [6a] viran olmuştur.

Bu şehir beşinci iklimde bulunduğundan enlemi ( ---) ve boylamı ( ---) olmakla suyunun ve havasının tatlılığından mahbub ve mahbubesi beğenilir. Genellikle halkı çuka, ferace, kontuş ve serhaddi giyerler.

Yiyecekleri, içecekleri ve sanatlarının anlatılması: Bağı, bahçesi ve servi ağaçları ve zeytini (---) vardır. Gölünün hayat suyu herkesçe meşhurdur. Beyaz somunu ve hububatında yağlı arpası gayet güzeldir. Çiniden kaseleri, tabakları ve ibrikleri meşhurdur. Osmanoğulları ülkesinde ne kadar nakışlı çinili imaret var ise bu İznik şehrinde işlendiğinden Çin-i Maçin-i Rum derler. Sihirli bukalemun nakışlı kaşiler (çiniler) işlenir ki anlatılmasında dil yetersiz kalır.