Hilletü'l-Feyha (Hilla)

Hilletü'l-Feyha (Hilla) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Büyük şehir ve eski beldedir. (—) tarihinde Abbasîoğulları'ndan el-Melikü'l-Feyhâ Cedallah b. el-Mütevekkil Alallah yapısıdır. Cezîre-i Dicle’de tatlı Fırat Nehri kıyısında büyük işlek bir şehir imiş. Nice melikten melike intikal edip nice kere mamur ve nice kere harap olmuştur.

Daha sonra 1040 [1630-31] tarihinde Osmanoğulları’ndan Sultan IV. Murad Han’ın Serdar-ı muazzamı olan Hüsrev Paşa Bağdadı kuşatıp fethedemeden dönüşünde bu Hille Kalesi'ne Hüsrev-i Şîr arslanca ve yiğitçe gelip deryâ gibi askeriyle Hille altında otağ ve çadırlarıyla konakladığında bu Hille Kalesi'ni gördü ki harap olmaya yüz tutmuş, ama Bağdad'a buradan zarar erip zafer bulmak düşüncesinde olup Hille Kalesi'ne deryâ gibi asker üşürdü. Daha önce toprak ile yapılmış olan surunu yeniden yine top, tuğla, kerpiç, kec, horasanî ve kireç ile bir sağlam bir kale ve dayanıklı bir sed etti, derin ve geniş hendekler yapıp hendek içinde Fırat Nehri'ni akıtıp Fırat Nehri üzerinde bir araba geçirilir bir tahta köprü yaptı, bütün cebehane ve levazımatlarını eskisi gibi hazır edip 3.000 sipahi, 2.000 piyade yeniçeri, topçu, cebeci ve başka muhafazacı koydu.

Ve Halil Paşa, Zülfikâr Paşa ve Karaman paşası Balı Paşa'yı eyaletleri askeriyle Hille'nin muhafazasına koyup kendileri Musul'a ulaştılar.

Çünkü, bu kale Murat Nehri kıyısında imar olup Osmanlı ile doldu. Ve Şat Nehri kenarında Musul Kalesi imar olup Osmanlı şeddi oldu. Bağdad içinde olan Kızılbaşlar gördüler ki bu iki kale Osmanlı'nın imar olalı Bağdad Kalesi'ne keleklerle zahire gelmez oldu. Hemen Acem kavmi Bağdad'dan 70-80 bin asker ile bu Hille Kalesi üzerine gelirken Hille içinde olan İslâm askeri Acemlere dayanamayacaklarını bilip bu kadar cebehane, bu kadar mal ve erzaklarıyla hemen bir gece Hille Kalesi'ni bırakıp Musul'a ulaştıkları saat Hüsrev Paşa da kaleyi Kızılbaş’a savaşmadan verenlerin [352b] işbaşında olanlarını tamamen kılıçtan geçirdi. Beri tarafta Kızılbaş, Hille Kalesi'ni istila edip daha sağlam ve dayanıklı hâle getirdi. Daha sonra 1048 [1638-39] tarihinde Sultan IV. Murad Han cennet benzeri Bağdad'ı fethedince bu Hille Kalesi savaşsız feth oldu, (—) Paşa eliyle.

Hâlâ Bağdad hükmünde mamur kaledir. Kale dizdarı, 300 adet neferâtı ve yetecek kadar cebehanesi vardır. Kalesi Fırat Nehri kenarında bir düz vadide dörtgen şekilli toprak ile yapılmış sağlam bir kaledir. Kıble tarafı Fırat Nehri'dir.

Ve (—) adet kapısı vardır: evvelâ kıble yönüne Cisir Kapısı ve doğu tarafa bakar Bağdad Kapısı (—) (—) (—) (—) (—) (—).

Bu kalenin fırdolayı büyüklüğü (—) (—) adımdır. Hâkimi sancakbeyidir. 700 kadar asker ile hükümet eder. Beyinin hâss-ı hümâyûnu (—) (—) akçedir. Toprağında timar ve zeamet vardır. Alaybeyi ve çeribaşısı vardır, ama yeniçeri serdarı, kethüdayeri, müftüsü ve nakibüleşrâfı yoktur, ama ayânı çoktur. Ve hâss-ı hümâyûnları iltizam ile zabt eder. Paşa ağalarından bir ağa hâkimdir.

150 akçe pâyesiyle kadılıktır. Bütün nahiyeleri 70 parça arslan, kaplanlı köylerdir kim hurması cihanı süslemiştir.

Melik Feyhâ Nehri, bu Fırat Nehri'nden ayrılıp bütün Hille köylerini sulayan Şat Nehri değildir, Fırat Nehri'dir.

Hille zabitinin biri de muhtesip, bâcdâr ve şahbenderdir. Ama hâlâ muhafazacı kapu kulu yeniçeri yoktur.

Kale içinde hepsi toprak ile örtülü (—) adet tek katlı ve iki katlı mamur ve harap haneler vardır. Toplam (—) adet camidir. Evvelâ bunlardan eski mabet,

Hazret-i Ali Camii: Hayli geniş camidir, ama kubbeleri kurşun ile örtülü değildir. Uzunluğu ve genişliği (—) ayaktır. Bir yüksek minaresi var ki bütün İslâm diyarında bu minâre meşhurdur. Bu yüksek minârenin dibine nice ziyaretçiler gelip,

"Ey Muhammedi ezanın minâresi, Hazret-i Ali'yi seversen ırğan [salın]!" derler, Allah'ın emriyle o minare sağına ve soluna yavaşça edalı bir şekilde salınır. Nice gönül erbabı ziyaretçiler gelip "Seyencelî bi-vüâyetike yâ Ali, yâ Ali" derler, yine minâre salınır, derler.

Hakir bu sözleri belki onar kere tekrar ettim, ama minârenin asla salındığını görmedim. Sonunda üç dost ile 105 kademe minâreye çıkıp Hille Sahrası'nı ve Deşt-i Kerbelâ'yı seyredip,

"Ey minâre, Hazret-i Aliyi seversen ırgalan!" dediler. Hemen minâre öyle salınmağa başladı ki hakirin aklı başından gidip aşağı kapıya dar düştüm. Bu çok acayip ve garip ibretlik bir minaredir. Ve bir de çarşı içinde (—) (—) camii (—) (—) (—) (—)

Hazret-i Ali Medresesi, hâlâ mamur ziyâretgâhdır.

Ve Hazret-i imam Hüseyin Mektebi, hâlâ mamur ilim öğrenilen yurt, ziyaret yeridir. Ve hanları, hamamı ve yetecek derecede 300 kadar dükkânları vardır, ama bedesteni yoktur. Ama her handa ehl-i hırefi çoktur.

Ve Hille gemi gayet meşhurdur; her hangi at serkeşlik etse Hille gemi o serkeş atı maymun gibi raks ettirir.

....................(4 satır boş)....................

Eski şehir Hille'de ve mübarek mekânlarda yatmakta olan peygamberlerin ve velîlerin nur dolu mezarlarını ve yüce makamlarını bir bir beyan eder

Evvelâ daha önce 1059 [1649] tarihinde Bağdad'a geldiğimizde bu Hille'nin bütün ziyâretgâhları yukarıda yazılmıştı. Ama hâlâ şimdi geldiğimizde nice ziyaretler daha olduğundan onları yazmamız gerekti.

Evvelâ Havâriyyûn makamı (—).

Şehîdü'ş-şems adlı mahalde Hazret-i Yûşa' Nebî kabri, aleyhisselâm.

İmam Ukayl ibn Ebî Tâlib kabri, Hazret-i Ali kardeşidir.

Bu mahalde İmam Ali makamı.

Hille içinde Şeyhu'l-Fezâyil mezarı.

İmam Zeynelâbidin ibn İmam Hüseyin makamı.

Hille'de Ulucami içinde Hazret-i İmam Mehdî ibn İmam Hasan el-Asker ü Zer makamı.

Hille'de eş-Şeyh Muhammed el-Müftecib merkadi.

Hille'nin dışında Hazret-i İmam Hamza bin İmam Musa Kâzım merkadi.

Yine Hille dışında [353a] Hazret-i İmam Avn ibn İmam Ali merkadi.

Hille Şehri yakınında Cimcime Sultan ziyâretgâhı: Padişah iken tac u tahtı terk edip bu mahalde yerleşmişken Hazret-i Ali bu Cem haşmetli padişahı ziyarete gelip 7 gün 7 gece yiyip içmeden has sohbetler etmişlerdir. Hazret-i Ali bu Cimcime Sultan'dan ledün ilmini tekmil eder. Veda sırasında Hazret-i Ali bu sultana Fırat Nehri geçidini sorar. Aziz geçit yerin gösterir. Hemen Hazret-i Ali Düldül ile Fırat Nehri'ne uğrar. Tanrının emriyle Düldül'ün ayağına damla Fırat suyu dokunmadan Hazret-i Ali geçer. Cimcime Şah ulu sultandır.

Hazret-i İmam Mansûr ibn İmam Hasan Allah ondan razı olsun merkadi.

Şeyh Muhammed-i Tâhir merkadi, Hazret neslinden Hâşimî soyundandır.

İmam Mehdî-i Makûlî, müctehid imamlar evladındandır.

İmam Ali Asgar ibn İmam Zeynelâbidîn merkadi.

İmam Cafer-i Sâdık ibn İmam Muhammed el-Bâkır makamı.

Hazret-i Selmân-ı Pâk el-Fârisî makamı.

İmam Hüseyin evladı makamları.

Hümâ Hatun binti Hazret-i Yusuf-ı Sıddik nurlu merkadi. Hazret-i Eyyûb'un zevcesidir, aleyhimesselâm.

Hazret-i Hızır aleyhisselâm makamı.

Hazret-i İmam Musa Kâzım Allah hepsinden razı olsun, evladı makamı.

İmam Hârib bin Musa Kâzım merkadi, İmam Hamza yakınında başka kubbede medfundur.

İmam Hamza merkadi.

Hazret-i İmam Kâsım merkadi, Hazret-i İmam Ali Musa er-Rızâ'nın kardeşidir, Allah ikisinden de razı olsun, çöl içinde yüksek bir türbede yatmaktadır.

Eyyûb Nehîcî Allah sırrını aziz eylesin ziyareti.

....................(3 satır boş)....................

Nice bin ziyâretgâhlar daha vardır ama hâlâ ziyâret ettiğimiz bunlardır.