Der (The Temple of Derr)

Der (The Temple of Derr) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

İlk yapıcısı Firavun'un Azrak cadıdır. Ve kendi bir mağarada yatar, Firavunlular ziyaret ederler. Sonra Zülyezen fethetmiştir. Yine Kıptiler istila edip nice yüz yıl mutasarrıf olmuştur. Daha sonra Amr ibnü'l-As zamanında Kıptiler elinden Esved bin Mikdad fethidir. Sonra yine Funcistan ve Berberistan kavmi istila etti. (---) tarihinde Süleyman Han zamanında Mısır valisi Hint ve Yemen fatihi Hadım Süleyman Paşa Hindistan'da Devabad iskelesi'ni Portakal Frenginden fethedip Hint padişahına ihsan edip donanma ile Habeş'e geçip Özdemir Paşa'ya Habeş'i tamamen fethettirip oradan Mısır'a gelip Mısır'dan yine Özdemir Paşa'ya Nil ile derya gibi asker verip bu Der şehrini ve İbrim Kalesi'ni Funcistan meliki elinden fetheder. O zamandan beri Osmanoğlu elinde bir kasabadan büyük Der şehridir. Circe Eyaleti hükmünde İbrim sancağı tahtıdır, İbrim kaşifi hala burada sakindir. Ama fetih sırasında başka hükumet imiş, Circe'den hil'at giymeyip Mısır vezirinden giyermiş. Hala 40 seneden beri Circe hükmünde başka kös sahibidir, 300 kendi askeri ve 500 de 7 bölük askeri vardır.

Eyaleti içinde (---) adet köydür, (---) kese ve (---) tahıl iltizamdır. Topladığı malı ve tahılı kale neferlerine ve mustahfız kullarına dağıtıp muhasebesini görür. Ve 150 akçe kazadır, senede bir kese hasıl olur, nahiyesi geniş ovalardır.

Dört mezhepten müftüsü ve nakibüleşrafı vardır, ama ayanı eşrafı yoktur.

Şehri Nil'in doğusunda 1.200 ufak tefek hanelerdir. Öyle mükellef büyük saraylar yoktur, genellikle kamıştan ve hasırdan bir çeşit mamur evlerdir. Bunlardan kaşif sarayı, 7 bölük serdarlarının, çorbacıların, sürgün Şekerpare Hatun'un ve Musahib Ali Ağa'nın sarayları yüksek binalardır. Yer yer muhafız olan askeri taifesinin de haneleri mamurdur.

Toplam 26 mihraptır, ancak (---) adedinde cuma kılınır, gerisi mescittir. Bu şehirde imaret han, hamam, medrese ve bedesten yoktur. Ancak 6 adet sıbyan mektebi, 7 sebil, 15 dükkan, 3 kahvehane ve 6 boza dükkanı vardır. Zira bu diyarların havasına bozası uygundur. Bu şiddetli sıcakta boza serinlik verip susuzluğu ve açlığı giderir. Beyaz darıdan cüllab gibi hoş boza yaparlar. Bütün büyüğü küçüğü boza içerler.

Halkının çoğu tık-nefestir. Bütün yerli kavmi esmer tenlidir. Zira bu diyar o mertebe şiddetli sıcaktır ki deve tabanından, eşek tırnağından pişer. İskelet gibi adamları vardır.

Bu şehrin yiyecek ve içecekleri darı, Nil suyu, boza ve hurma rakısı çoktur. Ama başka yiyecek levazımatları Circe'den gelir. Eski çağlarda burası büyük şehir imiş, hala yapı kalıntıları ve nice yüz alametleri vardır. Bu şehir içinde ve dışında nice ziyaretler vardır, ama halkça meşhur olup ziyaret ettiğimiz Şeyh Hu, sırrı aziz olsun.

Bu şehir Azrak cadı vilayeti olmakla kadınları büyü ile insanı eşek ederler. Nice biçareler bu derde yakalanıp anırıp gezerler. Hatta Haseki Paşa'nın bir müteferrikası büyülenip kahvede ve bozahanede halk içinde eşek gibi anırır. Ve bütün halkı da büyülenir.