Alasonya

Alasonya hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu kalenin yapıcısı Romanya veled-i Maşkolor veled-i Leka Kral'dır. Sonra Romanya kralın bir peri yüzlü kızı Ayasonya namıyla melike olup bu şehri babası Romanya Kral'm imarından fazla imar ettiği için Ayasonya'dan bozma Anasonya derlerken bu şehir İslam eline girince daha da bozup Alasonya derler. Rumcada "aya" lafzı "evliya/aziz" demektir, keferelerin batıl inançlarınca Ayasonya melike avret evliya ola. Onun için bu Alasonya şehrine Rum, Bulgar, Sırp ve Latin gayet fazlasıyla itibar ederler.

…

Alasonya şehri: Bu beldenin nice yüz haneleri yüksek bayırlara yapışmıştır. Ve kıble tarafı 2 saat yer büyük ovadır. Diğer tarafları alçak kayalı dağlardır. Sanki bu şehir bir kasenin bir köşesindedir.

Ve 7 mahalledir, yarısı kefere ve yarısı Müslümandır. Ve toplam 655 adet kiremit örtülü, azıcık bahçeli, kargir taş yapı, geniş hanelerin bazısında Serfice şehri gibi 15 yerde yüksek 4 köşe kuleli sarayları vardır, zira haydut kafirleri ve başka eşkıyaları çoktur. Onun için kuleler yapılmıştır.

Ve 7 mahalde 10 mihraptır. Dördünde Cuma namazı kılınır, diğerleri mahalle mescididir. Bunlardan varoşta Muharrem Paşa Camii, kurşun kubbeli, bir düzgün minareli ve avlusunda nice uzun serviler içinde bir şirin nurlu camidir. [23Sa]

Çarşı içinde İmaret Camii, büyük hayrattır. Tekke Camii, Gazanfer Ağaoğlu Camii, geniştir. Bu mabetlerden başka toplam (---) adet mahalle mescidi vardır.

Ve 1 adet medresesi vardır.
Ve 1 adet sıbyan mektebi vardır.
Ve 1 adet derviş tekkesi vardır ki Tekke Camii derler.
Ve 1 adet fukara aşevi var ki Çarşı Camii avlusunda olup zengin fakir herkese nimeti boldur.
Ve 1 adet büyük hanı var ki Çarşı Camii yakınındadır. Ve 80 adet dükkanların yarısı İlimboz Deresi'nin öte tarafında, yarısı beri taraftadır.
Ve 1 adet küçük hamamdır ki Muharrem Paşa'nın hayratıdır.
Ve 8 adet su değirmenleri bu hamam yakınında İlimboz Nehri üzerinde Muharrem Paşa vakfıdır.
1 adet sanatlı taş yapı köprüsü İlimboz Nehri üzere Serfice yolunda olup hamamın suyu bu köprü kenarından gider.

Bu şehir içinde akan İlimboz Nehri yine İlimboz dağlarından gelip bu şehrin ortasından akarak aşağı gidip bir günlük yolda (---) adlı yerde Akdeniz'e karışır bir abıhayat sudur. Ama şehrin Serfice yolu tarafındaki anılan su değirmenleri tarafında bu nehir gayet uçurum ve aykırı kayalı yollardan akar. Hatta bütün yolcular bu kayalardan geçerlerken hayli korku çekerler. Allah korusun bir adam düşse parça parça olur. O yüzden bütün gelen geçenler bu kayalarda yaya yürürler, Allah saklasın.

Bu yere yakın büyük havuz mesiregahı: Subaşı namıyla bilinen bir geniş dere içinde, bir yeşillik vadide otluk, yeşillik, sebzelik yerde bir teferrücgah köşkü yakınında kudretten kayalar içinde nice yerde büyük havuzlar var, bütün düşkün aşıklar mahbublarıyla bu havuzlar içinde yüzüp cilvelenip zevk ü safalar ettiklerine hiçbir kimse karışıp mani olamazlar. Fermanla izin verilmiş çeşit çeşit Şafii havuzlarıdır.

Halkın dilini bildirir: Şehir halkının genellikle lehçeleri Arnavut diline yakındır, ama yine düzgün Rumca bilip Türkçe de konuşurlar. Lakin yine "Varmişik, gelmişik, görmişik" lafzını fazla kullanırlar.

Bu şehirde asla kaldırım yoktur, böyle iken asla çamur olmaz, zira baştan başa kumsal zemindir. Asla çeşmeleri yoktur, zira abıhayat su kenarında bulunmakla gayet mahbube Rum kızları bokliçse adlı testi ve bardaklar ile İlimboz Nehri'nden su taşırlar.

Gerçi küçük şehirdir ama muaf ve müsellem valide hassı olmakla gayet mamurdur. Ve suyu ve havası güzeldir, kadınları, kızları ve oğlanları mahbubdur. Gerçi bağ bahçeleri azdır ama halk arasında toprağı beğenilir. Halkı gayet garip dostudur. Ve zengin bezirgan, sofra sahibi keremli adamları çoktur.

Alasonya panayırının anlatılması: Bu diyarlarda panayır yılda bir kere olan pazar cemiyetine derler. Bunda da Temmuz günlerinde her nimet bol iken iki 3 kere yüz bin adam Rum, Arap, Acem, Sind, Laristan ve Moltan'dan kısacası 7 iklimin zengin tüccarları bütün diyarlardan kıymetli metalarını getirip tam bir hafta kızışık olup bir hafta da öncesinde çarşı pazar dükkan kurulup tam 15 gün bu Alasonya şehri insan deryası olur. Sanki Arasat Meydanı gibi büyük kalabalık olup o kadar alışverişte nice Mısır hazinesi toplanır, nice kere yüz bin yük çözülüp bozulup satılır, yine çeşitli mallar alınır, nice yüz bin yük bağlanır. Ama bu mahalde Selanik yeniçeri ağası ve Tırhala paşası askerleriyle gelip bütün tüccarları ve şehri muhafaza ve pazar yerini muhasara ederler.

Panayır dükkanları binden fazladır. Ve nice bin de çadır, çerge ve koliva adlı ufak tefek dükkanlar vardır. Bu dükkanların yılda bir içlerine adamlar girip gayri zaman bol durur. Valide sultanların evkaflarıdır ki bu dükkanların gelirleri ve mahsulatları tamamen validelere ait olup voyvoda mal tahsil edip 10 kese kanlı gözyaşı, yılan zehri akçe hasıl olup sonra yirminci gün herkes dağılıp bölük bölük vatanlarına giderler. Bu kalabalığın anlatılmasında dil kısadır.