Antakya

Antakya hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Çok eski bir belde olduğundan her dilde birer özel isim ile isimlendirilmiş güzel bir şehirdir. Bazıları Entakiyye derler, niceleri Antakıyya, niceleri Ayn-ı takıyye derler, bazıları Entakiyye, niceleri Antakıyye ve bazıları Antekye derler ama meşhur galah Antakıyya ve Entakiyye'dir. Kıpti dilinde Cebsiyan derler, Arap dilinde (---) derler, Yunan dilinde (---) derler, Acemce'de An-takiyye derler. Gayet eski şehirdir. Nuh Tufanı'ndan önce Sürid Hakim derli toplu küçük bir şehir kurmuştur. Hazret-i İdris zamanında halkı İslama gelmediklerinden halkı cehennem azabı gibi yakıcı rüzgar ile acıklı azap çekerek yok oldular.

Tufan'dan sonra Nuh aleyhisselamın oğlu Yafes imar edip [22a] nice zaman burada oturdu. Çocuklarının çocukları yeryüzüne yayıldı. Hazret-i Nuh'a da iman getirmeyince Cenab-ı Hak kızgın ateşle bu kavmi helak ettiğinden nice tarihçiler bu şehre Dar-ı cahim (cehennem yurdu) ve Dar-ı kayasıra (Kayserler yurdu) dediler.

Daha sonra (---) büyük bir kale inşa edip Hazret-i Süleyman'a isyan ederek bütün halkıyla kaleye sığındılar. Hazret-i Süleyman insanlar, cinler, yaban hayvanları ve kuşlar ile bu kaleye savaş açtı. Sonunda Hazret-i Süleyman bu kaleyi feth edip bütün halkıyla padişahım esir etti. Daha sonra Hazret-i ( ---) asrın da Takyanus tahtı olduğundan An Takyanus'dan bozulma Antakıyya derler.

…

Büyük ve eski Antakya Kalesi'nin özellikleri

Ceniib-ı Hak bu yeryüzünü Ademoğulları ile süsleyeli nice bin yıldan beri büyük kaleler ve eski binalar inşa olunmuştur, ama Tanrı'nın emriyle insanoğlunun ilk defa ibret verici yapısı, Hazret-i [22b] İdris'in öğretmesiyle Sürid ve Kalimon hakimlerin hakimlikleri vaktinde Mısır'da Ehram Dağları'dır.

Tufan'dan sonra Ermen diyarında Cude şehri, sonra Mısır'da bölgesinde Hasan taraflarında Ariş şehri, Belhis şehri, Ihmim şehri, Elvahat şehri, Asvan şehri, Sudan şehri, Menufiyye şehri ve Antakya şehri yapılmıştır. Büyük yapılardan biri de budur.

Biri Ümm-i dünya (dünyanın anası) Kahire-i Mısır'dır.

Biri Irak'tır cennet benzeri Bağdad'dır.

Biri Arap Irakı'nda Haleb'dir.

Biri Irak-ı Dadyan'dır ki Elburz Dağları eteğinde Deşt-i Kıpçak'a bakmaktadır. Biri de büyük yapı Ahlat'dır.

Biri de Makedonya Kalesi, yani Kostantiniyye şehridir ki ilk kurucusu Hazret-i Süleyman'dır, ama bu Antakya Kalesi, İstanbul'dan önce imar olmuş ve Hazret-i Süleyman bu Antakya'da ceng edip feth etmiştir.

İmdi eski yapının ve büyük eserin biri de bu Antakya Kalesi'dir ki büyük suru beş adet yüksek ve büyük dağ (tepe) üzerine kurulmuştur. Bu dağ üzerinde olan kale duvarları doğu tarafında gökyüzüne karışmış dağlardır. Bu kalenin yarısı aşağı düzde batı tarafına, büyük Asi Nehri kenarına kadar alçak yere yapılmış büyük kaledir ki bu hesap üzere kalenin yarısı yüksek dağlar üzerindedir. Diğer yarısı dağın eteklerinde aşağı düzde yapılmıştır. Mil hesabıyla bu kale 12 mildir. Her mil, 4.000 adımdır. Bu hesaba üzere bu kalenin bütün aşağısı yukarısı fırdolayı tam 44.000 adımdır ki yavaş yürüyüşle 12 saatte dolaşılır. Ama İstanbul Kalesi 47.000 adımdır. Mimar ziraı ile duvarının yüzü ölçüldüğünde 87.000 arşın gelmiştir.

Bundan sonra cennet benzeri Bağdad da büyük kaledir. 24.000 bedendir ve 27.000 adımdır. Bundan sonra büyük bu Antakya Kalesi'dir.

Bundan küçük kale Mısır'dır, ondan küçük Şam'dır, ondan Haleb'dir, ondan küçük Kırım Adası'nda Kefe Kalesi'dir ve Rumeli'nde Kefe'ye denk Selanik Kalesi'dir.

Bundan sonraki bütün kaleler bu Antakya'dan küçüktür ama bu Antakya Kalesi'nin duvarlarının, burç ve bedenlerinin yüksekliği kadar boy bir kalede görmedim. Doğu tarafında olan dağlar üzerinde duvarlarının boyu tam seksener melik ziraı yüksekliktedir, ama Asi Nehri kıyısı olan tarafı 20 zira alçaktır ve yalın kat duvardır. Bu taraftan başka Haleb kapısından ve Şam kapısından yukarı dağlara çıkıncaya kadar kat kat birbirine yakın burç ve bedenler vardır ki fırdolayı toplam (---) adet büyük kulelerdir. Eski zamanlarda bu her kulede Takyanus kösü döğülürmüş ve her kule içi beşer kat bölümlenmiştir. Kalenin dağ tarafı duvarının genişliği yirmişer zira enlidir.

Bu kale öyle iri ve büyük yontma taşlar ile yapılmıştır ki her bir taşı birer Menkerus fili cüssesi kadar vardır. Usta, Ferhad külüngüyle taşları birbirine öyle kaynaştırmıştır ki sanki tek parça düzgün bir kaledir.

Toplam (---) adet kapıdır. Evvela kuzey tarafına bakan Haleb Kapısı, 20 zira boyunda geniş ve yüksek bir kapıdır. Bu kapının iç yüzünde kayalardan abıhayat su kaynar.

Batı tarafına Köprü Kapısı, Asi Nehri üzerinde (---) göz büyük köprü ile geçilir sağlam kapıdır. Ve,

................ (1 satır boş) ...............

Bu kalenin doğu tarafı beş adet yüksek dağ olup o dağların üzerinde olan duvarları seksener zira yüksek olduğundan aşağı şehre iki saatten sonra güneş dokunur. Zira bu şehrin doğu tarafındaki dağlar üzerinde Habib-i Neccar tarafından tam 2 saatte çıkılır yüksek dağlar olduğundan güneş 2 saatte aşağı şehre doğar, biline.

Mahallelerin isimleri ve adetleri:

................ (1.5 satır boş) …................

Büyük saraylar ve evlerinin özellikleri: Toplam 8 adet büyük sarayları vardır. Evvela aşağı şehirde Ketağaç Paşa Sarayı; gayet mükellef yapılı, pek çok odalı ve kapısı demir zincirli saraydır. Hatta bir kere zincirini Ketağaç Paşa kılıç ile çalıp iki parça etmiştir. Hala kapı üzerinde asılı durur ki insanın yapacağı şey değildir. Onun için Ketağaç Paşa derler, "ketağaç" kılıç demektir. Genellikle mamur evleri Asi Nehri tarafında bulunmaktadır. [23a]

Antakya şehri camilerinin anlatılması: Tamamı ( ---) adet mihrap Müslüman ibadet yeridir.

................ (9 satır boş) ….............

Antakya mescitlerinin anlatılması:

................ (2.5 satır boş) ................

Medrese ve darülhadislerinin anlatılması: Gerçi İstanbul ve diğer şehirler gibi özel kargir yapı medrese ve darülhadisleri yoktur ama yedi yerde ve cami ve mescitlerde bütün ilimler görülür. Özellikle Dersiam (---) Efendi fazıl, hünerli ve bilgili kimsedir.

................ (1 satır boş) ................

Darülkurra ve sıbyan mekteplerinin özellikleri: Üç yerde seb'a, aşere ve takrib kıraatı okunur darülkurraları var; ancak özel talebelerine belirlenmiş ücretleri yoktur. Bedava ders veren vardır. Toplam 40 adet sıbyan mektepleri vardır. Nicesinin bayramlık elbiseleri ve hediye çantaları vakıf tarafından bağışlanır, bakımlı mekteplerdir.

Şanlı derviş tekkelerinin özellikleri: Tamamı 9 derviş tekkesidir. Evvela aşağı şehirde Hazret-i Habib-i Neccar Cesedi Tekkesi; dervişleriyle mamurdur. Bir çukur yerde bulunmaktadır. Bir Habib-i Neccar Tekkes'i de dağdadır, bir saatte çıkılır, her tarafı görür.

Gönülalan hamamlarının özellikleri: Hepsi (---) adet ufak tefek hamamlardır. Tamamı Asi Nehri kenarında olan kale duvarının iç yüzünde havası ve suyu tatlı hamamlardır. Suları Asi Nehri'nden dolaplar ile çekilerek hamamlara gelir, abıhayat suları vardır.

Tüccar hanlarının özellikleri: Tamamı 9 adet bekar tüccar hanlarıdır. Evvela çarşı içinde (---) hanı,

................ (1 satır boş) ................

Çarşı-pazar ve dükkanlarının özellikleri: Tamamı 350 dükkandır. Kargir yapı bedesteni yoktur ve o kadar süslü değildir. Ancak yine her değerli eşya mevcuttur. (---) (---) (---) (---) (---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---)

Güzellerinin anlatılması: Meşhur Arabistan'ın sınırı başlangıcı olduğundan sürmeli ceylan gözlü, münevver yüzlü ve şirin sözlü, güzel yüzlü civanları olur. Paşalar bu şehre girince bütün kadınları beyaz çarşaflarını bürünüp zılgıt vururlar.

Beldenin ikliminin, hava ve suyunun özellikleri: Üçüncü iklimin ortasında olduğundan suyu ve havası tatlı ve yumuşak olup usturlab ilmine göre enlemi (---) ve boylamı (---) saat ve derece ve (---) dakika bulunmuştur.

Ab-ı hayat akarsu kaynakları: Bu şehrin doğu tarafında yüksek dağlar olduğundan o dağların eteklerinden nice cennet pınarları, abıhayat kaynaklar kale içine akar. Hatta Haleb Kapısı'nın iç yüzünde turna gözü sular akıp Asi Nehri'ne katılır.

Mahsüllerinin, yiyeceklerinin ve içeceklerinin beğenilenleri: Evvela beyaz deve dişi buğdayı, beyaz çakıl ekmeği, pamuğu, limonu, turuncu, şeker kamışı, bahçeleri ve Asi Nehri kenarında düzenli bostanları vardır ve su dolaplarıyla sulanır bağları vardır.

Arabistan hududunun özellikleri: Bu şehrin batı tarafı Rum (Anadolu) diyarıdır. Bu şehir Arabistan diyarının başlangıcıdır ki Irak-ı Arap yani Haleb şehri sınırındadır. Ancak Arz-ı mukaddese değildir. Cehennem yurdu şehirlerindendir, demişler. ( ---) ( ---) (---) [23b]

Antakya yapılarının özellikleri: Bu şehri Hazret-i Yahya zamanında imar eden ve adaletli olan Biatü'l-Kassan adında bir melik Hazret-i İsa'ya iman getirmiş idi. Bu şehir içinde yüz yıl adalet ile yönetip 70 kadar büyük kiliseler yapmıştı. Bu kale içinde toplam 600 adet kilise, manastır, Hıristiyan mabethanesi var idi. Her biri süslü, billur, renkli necef, döşeli kesme taşlı, mavi ve somaki, yeşil ve sarı mermer ile yapılmış seçkin büyük kiliseler var idi. Hazret-i Peygamberin doğduğu gece çoğu yıkılmış olup hala yapılarının kalıntıları ve 7 adet bakımlı kiliseleri vardır.

................ (4 satır boş) ................