Livadiye (Livadya)

Livadiye (Livadya) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Yunan tarihçilerine göre, Atina şehrinde sakin olan Eflatun-ı İlahı adlı feylesofun kızı, Livaziye adlı bir melike yapısı olup Livaziye'den bozma Livadiye derler. Sonra, (---) tarihinde Fatih Sultan Mehmed Mora Vilayeti fethine giderken Gazi Ömer Bey Venedik küffarı ve Rum keferesi elinden fetheder. İlk yönetimi sancakbeyliği ile Ömer Bey'e verildiğinden "Liva diye" yani sancak beyliği denildi. Yoksa kefere zamanında ismi Livazya'dır. Hala Kaptan Paşa eyaletinde Ağrıboz Sancağı toprağında 150 akçe payesiyle şerif kazadır ve nahiyesi (---) kadar köydür.

Medine-i Münevvere vakfı olmakla darüssaade ağası [246aJ tarafından voyvodası 200 adamla zaptedip salb u siyaset ve cürm ü cinayet (tüm yetki ve vergiler) tamamen voyvodanın olup 40- 50 bin guruş hasıl olur serbest vakıftır. Vaktin hakimi olan Gümrük Emini Hasan Ağazade sarayında konuk olup safalar ettik.

Sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı, kale dizdarı, 50 adet hisar eri, şehir kethüdası, şehir subaşısı, haraç emini, muhtesib ağası, bacdarı, şeyhülislamı, nakibüleşrafı, ayanı ve eşrafı gayet çoktur.

Kalesi zemininin şekli: Göklere uzanmış bir yalçın kaya üzere 3 kat bir şeddadi yalçın taşlı sağlam ve beşgen bir kale olup büyüklüğü çepçevre 2 bin germe adımdır; tiryaki adımıyla değildir, levendane 2 bin adımdır. Bazı yerleri cehennem kuyusu gibi gayet uçurum sarp kayalardır. Asla bir tarafında hendeği yoktur ve lazım da değildir. Kıble ve güney tarafına havaleli yalçın kayaları vardır, ama o kayalar ile kale arasında 10 minare boyu gayya kuyusu gibi derin çukurlar vardır. Ve yıldız tarafına nazır ancak bir kapısı vardır, başka kapılan yoktur. Bu kapıdan içeri hisar içinde 50 adet hisar eri, dizdar, kethüda evleri, 1 camii ve tahıl ambarları ve cebehaneleri var.

Bu kaleden yukarı iç kale bir küçük bölme hisardır. İçinde asla bir hane yoktur, ancak 1 tophane, 1 su sarnıcı ve birkaç şahi topları var. Ve bu orta hisardan yukarıda bir bölme hisar daha var, asıl iç kale odur. Bunda kral sarayından gayri yapıdan bir eser yoktur. Bütün zemini dizdar bahçe etmiştir, zira evler olsa her an insan çıkıp inmekten aciz kalır. Gerçekten de göklere baş uzatmış yüksek kaya üzerinde inci gibi bir kaledir. Burçlarından aşağı derelere ve kayalara bakmaya insan cüret edemez. Ve bundan tüm zemin belli olduğundan başka Akdeniz bir gölcük gibi görünür.

Bu kalenin de kıblesi ve güney tarafları havale kayalardır, ama asla zarar yoktur, zira bir top menzilinden fazlasıyla uzak yerde dağlar vardır.

Bu yukarı kaleden aşağı şehre tam bir saatte inilip kale sanki gökyüzünde kalır. Kale olduğu kayalar üzerine çeşit çeşit kuşlar tünekleyip yuva etmişler. Kısacası, bu kalenin tepesine kanat çırpan kuşlardan başka bir yaratığın varması imkansızdır. Hemen Yaratıcı'nın ihsanıyla fethedilmiş benzersiz bir kaledir.

Livadiye şehrinin özelliği

Bu kaleden taşra 7 adet dağ üzerinde, 7 adet dere ve tepeler içinde beyaz taşlık içinde doluşmuş, birbiri üzere kat kat bağsız, bahçesiz ve avlusuz, dar ve daracık iniş yokuşlu yerlerde bütün duvarları safi kargir yapı taştır. Hepsi kiremit ile örtülü gayet mamur evlerdir ki birbirlerinin pencerelerine nazırlardır. Ama Muslihiddin Mahallesi evleri doğu yönüne nazır ve aşağıca evlerdir. Karşı Mahalle haneleri batı tarafa bakmaktadır. Hepsi 7 adet Müslüman mahallesidir. Bunlardan mamur Muslihiddin Mahallesi, Karşı Mahalle, Aşağı Mahalle, Çarşı Mahallesi, Voyvoda Mahallesi ve

.................. (4/5 satır boş) ...................

Meşhurları bunlardır.

Ve 6 adet kefere mahallesi vardır. Genellikle Rum, Latin ve Ermeni kefereleridir. Ve Müslüman ve kefere haneleri toplam 2.020 adet tek katlı ve iki katlı sanatlı güzel hanelerdir.

Ve 7 adet mihrap vardır. Bunlardan aşağı çarşı içinde Gazi Ömer Bey Camii, eski tarz küçük camidir. Ve Balı Bey Camii, köhne yapıdır, ama kalabalık cemaati vardır. Kıble kapısı üzere tarihi budur:

Mescidün haza Balı Bey bena,
Hasbeten lillah daru 's-sacidzn,
Kale gayben hatifa tarihehu,
Udhuluha bi-selamin aminin. Sene (---).

Tabahane Camii, buna Süleymaniye Camii derler. Mustafa Voyvoda Camii ve Muslihiddin Efendi Camii. Meşhur ve geniş camiler bunlardır. Başka 3 adet mahalle mescidi vardır.

Ve 3 adet medrese, 3 adet sıbyan mektebi, 3 adet tekke, 1 adet bezirgan hanıdır ki Tabahane dibindedir. Ve 80 adet dükkan ile [246b] 1 adet basık ve küçük hamam vardır.

Ve 3 adet yerde geçiş yeri köprü vardır. Şehrin tam ortasından akan ibretlik (---) nehri, hayat pınarı gibi, bir berrak ve pak, billur gibi içimi hoş bir sudur. Bihor dağlarından ve İnebahtı bellerinden gelip bu şehir içinde yazılan 3 adet sağlam köprüler altından geçer. Bu akarsuların sağında ve solunda şehir ve çarşı pazar kurulmuştur. Mükellef kahvehaneler ve dere kenarında bir yalçın kaya altında voyvodanın havuzlu, fıskiyeli, şadırvanlı ve maksureli sanatlı ve şirin sarayı vardır. Nehir kenarındaki mamur Tabahane'den aşağı akıp Esedabad kasabasından aşağı Akdeniz'e karışır. Kısacası bu şehir gayet sarp ve taşlık içinde daracık mamur şehirdir. (---) (---) (---).

Livadiye şehrinin övgüsünün tamamlanması

Evvela bütün halkının dilleri Urumşadır. Düzgün Rumca ve Türkçe de konuşurlar. Taze yiğitleri Cezayirli gibi daracık çeşit çeşit giysiler giyerler. Bellerinde üçer bıçak bir yerde taşıyıp ipek mukaddem kuşaklar kuşanıp beyaz dimi dizlik giyip başlarına kırmızı fes giyip baldırı çıplak olup ayaklarına siyah fillar giyip levendane gezerler. Yaşlıları çeşit çeşit çuka elbiseler giyip başlarına perişanı sarık sararlar. Kadınları yassı başlı olup elvan renk çuka feraceler giyip edeplice gezerler. Mahbube Rum kızları başı açık kaküllerini dağıtıp ipek fistanlar giyip yüzleri açık gezerler. Gayet mahbube Rum keralanaları ve Rum keratsaları olur. Dar ve taşlı dere içre olmakla havası biraz ağırdır. Ancak Karşı Mahalle Bahçe dedikleri yerin suyu ve havası hoştur. Genellikle Temmuz günlerinde bütün halkı o bağlara göçerler. Toplam 2 bin adet bağlar dönüm hakkı verir. Bin adet bağları dahi muaftır.

Beğenilenlerinden: Balı ve aşağı bahçelerinin kırmızı sulu yemesi hoş kirazları kötü değildir .