Turgutlu

Turgutlu hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Kütahya Eyaleti'nde Saruhan Sancağı'nda tüm vergilerden muaf Valide Sultanlara mahsus hâss-ı hümâyûndur. Senelik 30 yük akçe hâsıl olur. Sultaniyesi ve 10 yük akçe de hâkimine hâsıl olur bir mamur haslar hası güvenli bir şehirdir. Ve 150 akçe şerif kaza olduğundan bazı zaman 300 pâyesiyle verilir.

Nahiyesi 160 adet köydür. Müftüsü, nakibi, kethüdayeri ve serdarı vardır. Zengin tüccarı, ayanı ve askerî taifesi çoktur. Trabzon Vilâyeti'nin Laz taifesi gibi bu şehir halkının anadan doğan oğlanları yeniçeridir.

Şehri bir düz geniş ovanın tam ortasında Gediz Nehri'ne yakın yeni bir şehirdir. Daha önce böyle mamur ve şenlikli değil imiş. Validelere hâs olup tüm vergilerden muaf olduğundan gayet mamur yeni kurulmuş güzel bir şehir olmuştur. Ve adalet olup halk çiğneği [halka zulmedilmediğinden] yer olmamakla günden güne imaretler yapılmaktadır.

Toplam 1.500 kiremitli ve duvarları tamamen kerpiçli saraylar ve güzel hanelerdir.

Ve tamamı 21 mihraptır ve 5 cumadır. Evvelâ çarşı içinde, Manisalı Piyaleoğlu Mustafa Efendi Camii, kârgir kubbeli, minareli ve yine kireç ile kiremit örtülü camidir. Kapısı üzere altın ve lacivertli celi hatla yazılmış tarihi budur:

Mustafa ibn-i Piyâle ya n î bu abdü'z-za'îf
Hakdan isterdim yapam bir ma'bed-i hûb u garîb
Hamdü lillâh kim tamâm oldu dedim tarihini
Camiin itmâmını kıldı bana Allah nasîb. Sene 1065

Bundan başka kârgir minareli cami yoktur. Ve 4 cami daha vardır. Onlardan başkası mescittir.

Ve 3 hamamı ve 11 Hanı var. Bunlardan muazzam kiremitli ve kerpiç duvarlı Semerciler Hanı, pazar yerinde Voyvoda Hanı ve Yeniçeri Hanı. Bunlar meşhurdur.

Pazar yerinde yirmişer yapma taş sütunlar üzere kiremit örtülü Tahıl Pazarı bir geniş binadır. Altında 5 bin adam toplansa yerim dar demez, örtülü geniş meydandır. Kısacası gezip gördüğümüz diyarlarda böyle lonca yeri bir şehirde görmemişizdir.

Ve 7 şahane kahvehanesi var. Rakkas, hanende ve çöğürcü sazende ve meddahlar ile donanmış ve dilberler ile bezenmiş kahvelerdir.

Tamamı 300 dükkândır, ama bedesten ve kurşunlu binaları yoktur, zira yakın zamanda mamur olmuştur.

Suyu ve havası gayet sıcaktır. Onun için halkı yaylaya çıkarlar.

Şehri bir düz yere kurulmakla bağı bahçesi cihanı tutmuştur. Ve şehrin dört tarafından şehre baksan çınar, kavak, salkımsöğüt ve diğer çeşitli ağaçların çokluğundan şehir görünmeyip hıyaban içinde kalmış kuş cenneti bir şehirdir. Ama bütün kuşları da Türkçe seslenirler.

Mahbûb ve mahbûbesi yoktur. Halkının yüz renkleri sarıdır. Erkek ve kadınlarının giysileri baştan başa çuka elvan feracelerdir. Taze yiğitleri baldırı çıplak levendane Cezayirli tarzı sıkma yelek, pala bıçak ve başlarında fes giyip dolaşırlar.

Övülenlerinden, üzüm kurusu, kavunu, karpuzu ve Turgut atı meşhurdur, ama zalim dur kurt olmakla durur kalır, huysuz atları hâsıl olur.