Doğan Geçidi (Gazikirman) (Berislav)

Doğan Geçidi (Gazikirman) (Berislav) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Eski zamanda bu kale zemininde (—) tarihinde Kırım hanlarından Tohtamış Giray Han, yani Durmuş Han oğlu Toğan (Doğan) Han bir büyük kale yapmış. [110b] Sonra Timur Han bu diyarlara Deşt-i Kıpçak'tan gelip bu kaleyi yerle bir etmiş. Ta Sultan Bayezid-i Velî zamanına dek bu Doğan Han Kalesi yıkık kalır. Sultan Bayezid-i Velî Kili ve Akkirman kalelerini Boğdan ve Kazak elinden fethedince Özü Nehri ile birkaç kere Kazak gelip Akkirman ve Kili kalelerini yağmalar.

Sonra Sultan Bayezid-i Velî bu Doğan Geçidi mahallinde eski temeli üzerine büyük bir kale yapıp ismini Gazikirman kor.

…

Hâlâ Doğan Kalesi IV. Mehmed Han yazımı üzere Özü Eyaletinde sancak beyi tahtıdır. Beyi padişah tarafından salyâne alır. Zira eyaleti nahiyeleri tamamen kâfiristandır ki etrafı tehlikeli derbent, sınır boyunda geçit yeridir ki hâlâ Osmanlı elinde böyle bir amansız Gazikirman Kalesi yoktur. Timar, zeamet, alaybeyisi ve çeribaşısı yoktur. Kapısından dışarı 100-200 adım çıkmaya güçleri yoktur. Kalesi Özü Nehri kenarında bir yalçın kaya üzerinde dörtgen şekilliden uzunlamasına İskender Şeddi gibi yontma taş yapı, güzel bir kaledir ki Bender Kalesinden bin kat sağlamdır. Büyüklüğü çepçevre tam 1.200 germe adım iki kat kaledir. İç hisarda toplam 170 kadar ufak tefek haneleri ve bir geniş Hünkâr Camii var, minaresi o kadar yüksek değildir. Yolları kesme kayadır.

Dış kalenin özelliği: Taşra kapısı ikidir. Biri Özü kenarında, biri kara tarafındadır. Bu kale duvarı, iç kaleden yokuş aşağı ta Özü Nehri kenarına kadar iki kat beden dirsekli, sevimli ve düzgün kuleli iki kat kale duvarıdır ki taşra hendekleri kesme kayalardır. Ama Özü Nehri kenarında gayet sağlam kulelerinde balyemez topları vardır. Ve evleri birbiri üzre Özü Nehrine bakmaktadır.

İç kalesi bir yalçın kaya üzerinde olup 5 adet kuleli sağlam kaledir ki bir tarafından lağım ve metris korkusundan emin ve güvendedir. Ancak bir kapısı taşra varoş kalesine açılır. Bunda dizdar, imam, müezzin ve çalıcı mehterbaşı evleri, cebehane ve ambarlardan başka çarşı pazar, han ve hamam yoktur, ama gayet sağlam narin hisardır. Hendeklerine dönük, kuzeye ve yıldız yönüne bakan balyemez topları kirpi tüyü gibi döşenmiş şahane topları var.

Bu kara duvarı tarafı tam 27 arşın yüksek ve 20 ayak enli sarp duvardır. Zira bu kalenin korkusu bu taraftandır. Bu tarafta 5 adet tabya kuleleri gayet sarp burçlardır. Dizdarı, 12 adet [111a] ağası ve altı oda yarar ve namlı cebeci gazileriyle cebecibaşısı var. Bunda asla yeniçeri yoktur. İki oda ile topçubaşısı, 1.800 kale kulu ve 800 adet Karatayak Tatarı neferleri vardır. Hatta savaş sırasında toplam 3 bin adet seçkin askeri mevcuttur. Cebehanesi ve zahiresi gayet çoktur. Küçük büyük toplam 86 pare topları vardır. Karaya ve Özü Nehri taraflarına bakan kulelerde büyük seçkin balyemez topları var ki Özü Kalesi'nde böyle toplar yoktur, meğer Özü'de Hasan Paşa Kalesi'nin toplan ola.

Bu kale Özü Kalesine, Bender Kalesi'ne ve Kırım Adası ağzında adı geçen Or Kalesi'ne üçer konak yerlerdir, ama her tarafı çöllerdir. Bu kale Özü Nehri kenarında bir yalçın kaya üzerinde bir burunda ada gibi, doğan gibi konmuş ismi müsemmasına uygun bir Doğan Kalesidir ki her zaman av gözetir. Hak Taâlâ daima düşmanın hilesinden emin ede, amin.

Münasip tarih:

Evliyâ çâr isme dü zâidle tarihin dedim
Yâ Azîz ü yâ Basîr ü yâ Kavî ü yâ Metîn. Sene 1072.

Bu esmâ'ül-hüsnâ tarihleri Hünkâr Camiinde duvarın yüzüne yazmışım. Bu Allah isimleri hürmetine Cenâb-ı Kibriyâ bu kaleyi koruya. Zira bu kale 4-5 konak yer İslâm diyarından uzak ta kâfirin gözü bebeğinde yapılmıştır. Gerçekten de yerinde inşa olunmuştur. Zira bu kale yok iken Izbaraş seferinde bozguna uğrayıp 7 gün 7 gece kaçıp bu mahalle geldiğimizde meğer kâfir beri pusu yerlerinde gizlenirmiş. Atlarımız, gazilerimiz yorgun argın bu mahalle geldiğimizde kâfir önümüzü alıp öyle bir savaş ettiler ki aldığımız ganimet malını, bütün esirleri bırakıp can havliyle Özü Nehri'ne kendimizi vurup karşı Şahinkirman'a geçip can kurtardık. Nice yüz atlarımız ve gazilerimiz suda yaldadırlarken kâfirler kurşunla su içinde 600 adet gazilerimizi şehit edip binden fazla gaziler yaralı beri tarafa çıktılar. Hatta bu hakirin bir kölem ve iki atım bu Özü suyunda boğuldu.

Ama şimdi Allah'a hamd olsun bu kale yapılalı iki üç atlı Şahinkirman'dan bu Doğankirman'a geçip kâfiristandan avlarım alıp sağ salim doğan gibi avlıca Doğan Kalesi'ne gelir, oradan çekinmeden karşı Şahinkirman'a geçer, oradan Kırım Vilâyetine gider.

Bu kalenin taşra hisarında henüz yeni yapılmış ufak tefek 70-80 kadar dükkâncıkları vardır ve henüz bir han yapılıyor. Dışarıda bir küçük hamamı, 20-30 kadar bozacı dükkânları, saz örtülü samanlıkları ve buz koyacak poyataları var, daha henüz imar olmada bir kaledir. (—) (—) (—)

Bu kalenin karası tarafında varoşu, bir bağ ve bahçesi yoktur, ancak bostanları gayet çoktur. Havası gayet soğuktur. Bu kale ile Şahinkirman arasında Özü Nehri içre büyük geniş adalar vardır. Eğer o adanın birisine Osmanlı himmet edip bir boğazda bir sağlam kale daha yapsa asla Kazak gemileri geçme ihtimalleri olmazdı. Orada hasıl olan tuzlalarını da Osmanlı zapt edip cümle kale kulları aylıkları tuzlalardan gelip Kazak kâfiri bir dank tuza muhtaç olurdu.