Çapakçur (Bingöl)

Çapakçur (Bingöl) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Mığdısi Tarihi'nin yazdığına göre İskender-i Zülkarneyn derlerdi, ama İskender bu iki boynuzun acısından bir saat rahat uykusunda olamazdı. Boynuzlarının acısına ilaç ve çare bulmak için nice zaman gezip dolaşıp nice bin hekimler ile görüştü. Ancak boynuzlarının acısının giderilmesine çare bulamadı. Ta karanlıklar ülkesine gidip abıhayattan şifa bulayım dedi. Sonunda ölümsüzlüğü ve şifayı bulamayıp Basra'da Şattü'l Arab'dan içerek boynuzlarının acısı diner ve boynuzları da küçülmeye başlar.

Sözün kısası Şatt suyundan içip Şatt başına gelerek Diyarbakır'a geldi, ondan Batman Nehri'ne gelip faydasını göremeyince Batman Nehri'ne karışan Kefindir suyundan içince ondan hoşlandı. Onun kenarınca içerek Bitlis şehrine gelince nehir iki çatal olur. Avih Deresi'nden gelen nehirden içer, ancak faydasını göremez.

Bitlis Kalesi'nin sağ tarafında akan nehirden içince hemen kale kayası dibinde rahat uykusuna varıp dinlenir. Uykudan uyanınca o nehrin doğduğu yere vararak yedi gün içerek yeniden hayat bulur, boynuzunun biri düşünce bir boynuz kalır.

"Bre meded Basra'dan beri faydasını göre göre içtiğim hayat sularına meğer bu tatlı su karışırmış " deyip Bedlis adlı hazinedarına nice bin kese bol mal verip,

Tez bu mahalde Bedlis, bana bir kale inşa et ki azametimle ben kuşatsam ben de fethinde aciz olam" diye buyurunca hazinedar Bedlis, Bitlis Kalesi'nin yapılmasına başladı.

Yine İskender [85b] hekimlerinin kışkırtmasıyla seyahat ederek Bitlis'ten bir günde Muş Ovası'na, ondan menzilleri katlayarak Murat suyunu içerek muradına ermeye bu Çapakçur Dağı eteğinde İskender! çadırını kurup zevk u safaya dalıp Murat suyunu içerek bir boynuzu daha düşer. Murat Nehri'nin yararını görünce "Ne çapak çur" der. Mığdısi (Ermeni) dilinde "çapak çur", cennet suyu demektir. Hala Ermeni-i Yarmeni dilinde "çur" suya derler. Gerçekten de Murat Nehri abıhayattır. İskender hekimlerinden Filikos ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) katına çağırıp,

"Bu kadar zaman benim dostum ve has hizmetçilerimden idiniz. Benim boynuzlarımın ağrısına bir çare bulmaya kadir olmadınız. Çaresi, Cenab-ı Allah'ın cennet nehirlerinden oldu. Tez bu mahalde benim için bir sağlam ve dayanıklı bir kale yapılıp ismini Çapakçur kosunlar" diye emr edince kaleyi 315 günde tamam edip ismine Çapakçur dediler.

Çapakçur kelimesi, kalenin yapımına başlanmasından tamamlanmasına kadar İskender fermanıyla tarih olmuştur. Murat Nehri kenarında göklere doğru baş çekmiş bir yalçın kaya üzerinde sağlam ve dayanıklı bir taş yapı eski bir kale, bir Ferhad işi yapıdır. Burçları ve bedenleri gayetle sağlam olarak inşa olunmuş kayaların üzerine kondurulmuş beşgen şekilli eski bir surdur. Fırdolayı çevresinin büyüklüğü (---) adımdır ve tamamı (---) kapıdır. (---) tarafına (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)

Kale içinde tamamı (---) adet bağsız ve bahçesiz hanelerdir ki tamamı temiz toprak ile örtülmüş evlerdir. Camii, tahıl ambarları, cebehanesi, su sarnıçları ve Murat Nehri'nden susuzluğun giderilmesi için su alınır hayat su yolları var.

................ (1 satır boş) ................

Bu kale nice kraldan krala yüzlerce defa intikal etmiştir. Sonunda Abbasioğulları'ndan Bitlis hakimi Abdal Han efendimizin yüce atalarından Sultan Evhadullah eline girip nice zaman mutasarrıf olmuştur.

Onların elinde iken Muş Ermeni küffarları bir yolla kaleyi ele geçirip yedi sene mutasarrıf oldular. Daha sonra Kürt beylerinden hala günümüzde hakim olan (---) Bey'in atası Suhran-can feth edip canının istediği gibi babadan oğula yönetimleri altında iken 921 [1515] tarihinde Çıldır (Çaldıran) savaşından sonra I. Selim Şah'a itaat edip Bıyıklı Mehmed Paşa'ya anahtarlarını teslim ettiklerinde padişah tarafından onların itaatına karşılık vilayetleri kendilerine mülkiyet üzere yurdluk ve ocaklık olarak bağışlanan dokuz adet ocaklık sancağın biri de bu Çapakçur'dur, ama ülkesi bir beylerbeyilik kadar geniş hükumettir.

Senede 40 yük akçe hasıl olup 2.000 atlı ile yönetir. Soyları son bulsa Osmanlı Devleti tarafından sancağın başkasına verilmesi Süleyman Han kanunudur. Beyinin hassı 337.000, zeamet 5, timar 35. Kanun üzere cebelüleriyle alaybeyisi ve çeribaşı sancağı altında toplam 300 asker olur. 150 akçe asumani kazadır. Müftü, nakib, kethüdayeri, serdarı, dizdarı ve neferatları yoktur. Kale beyinin hükmünde olup küçük topları vardır.

Aşağı varoşu Murat Nehri kenarında tamamı temiz toprak ile örtülü (---) adet bakımlı haneleri vardır, ama suyu ve havası, mahbub (güzel) ve mahbubesi beğenilir. Tamamı (---) adet mihraptır.

............... (1.5 satır boş) ................

Bu şehre Palu Kalesi'nden sekiz saatte gelirken Murat Nehri üzerinde Çapakçur büyük köprüsünden geçerken Bingöl Yaylası'na çıkan Halti aşireti, Çekvani aşireti, Yezidi aşireti, Zaza aşireti, Zebari aşireti, Lolo aşireti, İzoli aşireti, Şakaki aşireti ve Giygi aşiretleri ki tamamı 200.000 Kürt adamı ve on kere yüz bin (bir milyon) koyun sürüsü olup bu köprü üzerinde Çapakçur beyinin adamları kuş uçurmayıp öşür alırlar ve yayladan dönüşleri sırasında hediyelerini alıp çok büyük gelirleri olur.

................ (4 satır boş) ................. [86a]