Kilidü'l-bahreyn Anadolu Hisarı (Çimenlik Kalesi)

Kilidü'l-bahreyn Anadolu Hisarı (Çimenlik Kalesi) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Allah dünya âfetlerinden korusun

Bu kale ilk defa Sultan II. Mehmed Han ki Fatih Mehmed Han'dır, İstanbul'u fethetmezden evvel bu kaleyi yapıp İstanbul kâfirinin boğazına varacak zahire bu boğazdan kesilip Akdeniz kâfirleri gemisi İstanbul'a yardım edemez oldular. Bundan sonra Fatih Karadeniz boğazının iki tarafında da kaleler yapıp Kostantin Kral'ın boğazı nafakası da kesildi. Sonunda yokluk ve kıtlık derdinden Fatih ile Tekfur Kral sulh eylediler. Ama yine Akdeniz ve Karadeniz boğazından bir kâfir kayığı İstanbul'a geçmeyip küffârı bu boğazlar ile zayıflatıp 857 [1453] senesi "âhirûn" kelimesi tarihinde İstanbul'u fethetmesine sebep bu Kilidü'l-bahreyn ve seddeyn kaleleridir. Kilidü'l-bahreyn Kalesi’nin tarihi:

Lıddîni bihi izzün li’l-fikri bihi noksan
Târîhu mebânîhi bünyânu Mehemmed Hân Sene 856 [1452]

İstanbul'u fethettikten sonra bu kaleleri de fazlasıyla imar edip Mora seferine donanma-yı hümâyûn gönderip kendileri karadan gitti. Önce Mora Adası ağzında Gördös Kalesi'ni, Mizistre Kalesi'ni ve nice kaleler feth edip Menekşe Kalesi, Termiş Kalesi, Arhoz Kalesi ve Anabolu Kalesi kalıp onları Süleyman Han, Kaptan Kasım Paşa eliyle feth edip gaza malıyla bu anılan Boğazhisarların tamir ettiğine bu Anadolu Hisarı kapısının üstünde celî yazı ile, Süleyman Han imaretinin tarihidir.

Dedi bir pîr-i hıred-mend ana tarih
Kule-i hasîn-i pür-mehâbet ü câh. Sene 958 [1551]

Bu kapısı batı tarafına deniz aşırı Rumeli Kalesi'ne bakan iki kat kalın demir kapılardır, ama bu kalenin çepçevre büyüklüğü tam bin adım gayetle sağlam kaledir. Ancak deniz kıyısında kumsallı alçacık yerde olduğundan hendeği yoktur, her kulesi, burçları ve beden dişleri şeddadî yapı olup beyaz kuğu gibi aydınlık kaledir.

Kale içinde 70 adet kiremit örtülü neferat haneleri, buğday ambarı, Fatih camii ve cebehane mahzenlerinden başka bir yapıları yoktur. Dizdarı ve (—) adet Cezâyir levendi tarzı esvaplı yarar gazi topçuları, cebecileri ve levendleri vardır.

Bu İskender şeddi kalede olan toplar Osmanoğlu'nda değil yeryüzünde bir padişah böyle toplara malik olmamıştır. Hepsi büyük ve küçük (—) adet ejderha gibi toplardır. Hatta bir topun içinde bir eskici işleyip kulacını açılıp pabuç diker. Halkalı Top, Küpeli Top, Süglün Top, Servi Top, Nakışlı Top ve Burmalı Top acayip ve gariptir. Hakir [90b] bu topun içine girip diz çöküp oturdum. Başım topun üst dudağına dokunmaya bir karış kalmıştı. Ayas Paşa Topu ve Süleyman Hanin 12 parça topları ellişer karış ve ellişer ve kırkar okka demir gülle atar, tâ Akdeniz boğazında 20 mil uzaklık yerden kuş uçurmaz toplardır.

Bayezid Han topları da 10 adet şayka toplardır ki küçük hamam kubbesi kadar taş gülle atar toplardır. Hepsi deniz kıyısında kalenin bir kat hisar-piçe duvarında yerle bir demir kanatlı kapılarda durur yedi başlı ejderha gibi kimi arabalar üzerinde ve kimi yerde kundaklar üzerinde aleste hazır ağızlı her birinin yanında kırkar ve ellişer hizmetçileri gece ve gündüz, yaz ve kış fitilleri ellerinde hazır dururlar. Deniz üzerinde bir çırnık geçse elbette bir top atıp onu sağ geçirmezler ve her gece iki taraf kalelerinde bekçiler ve gözcüler "Allah yekdir yek" diye nöbet beklerler.

....

Anadolu varoşunun özellikleri: Kalenin batı tarafına ve kuzeyine meyilli yakınca bir düz geniş sahrada bağlı ve bahçeli gayet mamur kiremit örtülü tek ve iki katlı 2.000 adet evlerdir ki birbirlerinden geniştir. Yolları dar değildir. Pâk caddeleri var.

Ve (—) adet mihraptır. Bunlardan mükemmel Fatih Sultan Mehmed Camii, kurşunlu selâtin camiidir. Çarşı pazar içinde olmak ile kalabalık cemaate malik rûhaniyetli camidir. Yine çarşı içinde Yeni Camiin kapısı üzere tarihi budur:

Secdegâh-ı müslimîn {mü'minîn} oldu tamam Sene 1055 [1645].

Yine çarşı içinde Rüstem Paşa Camii iç açıcı güzel bir camidir. Bunlardan başka mescitlerdir, 3 adet abdâlân derviş tekkeleri [91a] ve 7 adet sıbyan mektepleri vardır.

Tamamı (—) adet hanlardır ve (—) adet hamamlardır. Bunlardan Fatih Hamamı aydınlık yapı ve hoş havalıdır. Rüstem Paşa Hamamı da gönül açıcı aydınlık bir hamamdır.

Ve 800 adet dükkânları var. Her ehl-i hıref esnafından bulunup süslü sultan çarşı pazarıdır çoğu Fatih evkafıdır.
Ve âbıhayat çeşmeleri var, ama adedi malumum değildir. Ancak Sultan Ahmed Han Çeşmesi'nin tarihidir:

Derviş İbrahim dedi tarihini
Mâ-i câri çeşme-i âbıhayat Sene 1025 [1616].

Suyu ve havası gayet tatlı olduğundan mahbub ve mahbubesi yer yer vardır, ama gençleri Cezâyir dayısı tarzı esvap giyer yiğitleri ve diğer insanları da levend kocamanlardır.

Bağları ve bahçeleri çoktur. Beğenilenlerinden; çeşit çeşit üzümü, tatlı şırası, müsellesi, üzüm turşusu, bulaması, köfteri, pastığı (pestil) ve pekmezi meşhur.