Tikrit (Tıkrit)

Tikrit (Tıkrit) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu sığınak yeri kale Dicle ve Fırat Nehri arasındaki pâk topraklarda, Şat Nehri kıyısında (—) (—) Musul Eyaleti hükmünde başka sancakbeyi tahtıdır.

Ve beyinin hâssı Süleyman Han Kanunu üzre 21.284 akçedir. Pâk toprağında timar ve zeamet vardır, alaybeyi ve çeribaşı vardır. Bütün erbab-ı timarı ve cebelüleriyle 1.200 asker olur.

Beyi genellikle Urbân beylerinden ola gelmiştir. Sâliyâne hâs akçesini Musul gümrüğünden ala gelmişlerdir.

Tamamı 600 adet at binici Urbân askeriyle tâ Şam yolları çölünden Ane Kalesi ve Seleme Kalesi'ne kadar komşu olup hüküm sürer.

Bir hâkimi de 150 akçe pâyesiyle kadılıktır, senelik 2.000 guruş ancak geliri olur. Zira Mevâl Urbânı'ndan köyleri haraptır ki Urbân köylerini devamlı olarak yağma ve talan ederler. Müftü, nakibi ve zâbitleri yoktur, zira Bağdad ve Musul arasında bulunduğundan müftü ve nakibe gerek yoktur. Ve o kadar işlek şehir değildir, ama Hulâgu Han harap etmezden önce gayet büyük şehir imiş.

Tikrit Kalesi’nin yeri ve görünüşü: Evvelâ isimlenmesinin sebebi odur ki, Moğol dilinde bu kaleye Dikrit derler. Zira Hulâgu asrında hâkimine Dikrit derlerdi, hâlâ o ismile anılmaktadır. Ve ilk yapıcısı Erdeşîr Bâbek'dir ki bu şehir tamamen ateşperestler idi. Ve Erdeşîr bu şehir çevresi çölünde 921 ark akıtip imar etti, daha sonra Enûşirvân imar etti, daha sonra da Abbasîlerden el-Mütevekkü Alallah imar etti.

Tikrit Suru'nun isimlerini bildirir: Evvelâ bu kaleye Arap dilinde Beledülhatib derler. Zira bir zaman Hazret-i Yunus aleyhisselâm Musul'dan önce bu diyarda kalıp minber üzerinde ateşperestlere öğütler verip İslâm ile hepsini şereflendirdiğinden Arapça’da şehre Beledülhatib derler. Hâlâ Yunus Nebî evi bu şehir içinde ziyaret yeridir. Tarih sahibi Hatîb-i Bağdadî bu şehirden çıktığından Hatîb-i Bağdadî derler, daha sonra Bağdad'da yerleşmişlerdi, onun için Bağdadî derler.

Hatib Şehri bu Tikrit toprağında 3 adet şehirdir. Biri de Cezîre Şehri yakınında Şat kenarında suru haraptır, içinde Şakakî Kürdü kalmaktadır. Bir Hatib-i Evsat Şehri yine bu Dicle ve Fırat havzasında Fırat Nehri kıyısında haraptır, içinde Mevâl Urbânı yerleşiktir. Ama üçüncü Beledülhatib bu Tirkit Kalesi'dir ki Arap dilinde Beledülhatib derler.

Ve Acemce’de bu Tikrit’e Nârenc-âbâd derler, zira eski çağlarda mamur iken turuncu bol olduğundan Acem ülkesinde bu Tikrit'e Nârenc-âbâd derler.

Moğol dilinde Dikrît'tir, zira zorba hâkimi Dikrit'tir.
Kürtler Ber-âbâd derler.
Ermeni dilinde (—) (—); ve,
Türk dilinde Köm-kirmen derler.
Yunanca'da Kire Purgaz derler.

Her dilde birer türlü ismi vardır. Ama bazı tarihçiler bu Tikrit'e İshak Şehri derler. Zira sultanlığı zamanında Melik İshak imar edip bir ark akıttığı için Melik İshak Şehri derler. Bildiğimiz isimler bunlardır.

Tikrit Kalesi'nin temelinin atıldığı zeminini bildirir

Evvelâ Tikrit Kalesi Dicle ve Fırat Nehri havzasında olduğu takdirde Şattularab'ın batı tarafında yüksek bir tepe üzerinde sağlam ve dayanıklı eğimi olmayan benzersiz bir kaledir. Bağdad’a beş menzildir ve Musul toprağı çölünde bulunup Musul’a beş konaktır ki Musul ile Bağdad'ın tam aralarında bulunmuş sanatlı bir kaledir. Şatt'ın batısındadır ve Şatt'ın [406a] doğu tarafı Bağdad toprağıdır. Ama Şehrezûl Eyaleti'nde Kerkük Kalesi de yakındır. Ama bu Tikrit'in yakınında İshak Nehri vardır, Irak hududu o nehirden sayılır. Tikrit'in kuzeyi Musul sınırı kabul edilir. İshak Nehri'nin doğu tarafı ve güney yönü Tikrit Kalesi'dir. Güney tarafında çöller içinde beşinci menzilde Bağdad Kalesi karşısında Şat aşırı bulunan Kuşlar Kalesi vardır.

Tikrit Kalesi’nin şekli: Şat kıyısında (—) bir kayalı tepe üzerinde dörtgen şekilden bademi biçimde bir taş yapı büyük kaledir. Burçları ve kuleleri hâlâ sağlamdır. Çevresinin büyüklüğü (—) adımdır. Ve (—) adet kapısı vardır, evvelâ,

....................(2 satır boş)....................

Ve hendeği (—). Hisar içinde hepsi 700-800 kadar tek katlı ve iki katlı kârgir yapı kireç ile örtülü güzel evler vardır. Bunlardan mamur saray sancakbeyi olan Arap Ömer Bey'in sarayı güzeldir. Ve bu sancak Ömer Bey’in ocaklığıdır ki Sultan IV. Murad Han Bağdadi fethedince bu Tikrit Kalesi’ni bu Arap Ömer Bey’in babasına bağışlamıştır. Hâlen bugün de ocaklık olmak üzre mutasarrıflardır. Ve kadı sarayı ve (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—)

Tikrit Kalesi’nde (—) adet mescit vardır.

....................(4 satır boş)....................

Bunlardan başkası zaviyelerdir.

Medrese ve sıbyan mektepleri vardır.

....................(10 satır boş).....................