Tatarpazarcığı (Pazarcık)

Tatarpazarcığı (Pazarcık) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Filibe Salırası'nın batı tarafı bitiminde Despot Yaylası eteğine yakın bir verimli bir ovada kurulmuş bakımlı bir kasabadır. Eski zamanlarda bir köy idi. Lakin Süleyman Han zamanında amansız Alman diyarlarına çok seferler olduğundan bu mahalle büyük bir yerleşim yeri yapılması uygun görünüp Süleyman Han fermanı ile Makbul iken Maktul İbrahim Paşa sadrazam iken bu köyü imar edip büyük kasaba etmiştir.

Hala Rumeli eyaleti toprağında Filibe nazırı hükmünde 300 payesiyle şerif kazadır. Senede kadıya adalet üzere 7 kese hasıl olur. Nazıra da 40 kese hasıl olur. Zira pirinç çeltikliği tamamen Filibe nazırı hükmündedir. Ancak Eski Murad Han arkı mahsulünü vakıf tarafından mütevellisi zabt eder.

Bu sahrada Meriç Nehri'nin kanal ve arkları var ki sanki Kandiye Kalesi'nin veya Haleb Kalesi'nin hendeği gibi derin arklardır. Bütün reaya vü berayalar her sene o arkları temizleyip pirinç ekerler.

Bu kazanın hepsi (---) parça bakımlı, halkı zengin ve mutlu köylerdir. Bu şehrin sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı, muhtesibi ve subaşısı vardır, ama müftüsü ve nakibi yoktur.

Ve tamamı 16 mahalle ve 870 adet altlı ve üstlü hepsi kiremitli bağ ve bahçeli güzel hanelerdir. Ve bütün anayolları pak kasabadır. Ve gayet emniyetli yerdir.

Hepsi 20 adet mihraptır. Sekizinde cuma namazı kılınır, güzel camilerdir. Evvela çarşı meydanında, [136a]

Hacı Cafer Ağa Camii: Kıble kapısı üzere tarihi budur:

Goften in beyt Vahiya tarih
Dilkeş u dil-firib şode in ca. Sene [1060/1650]

Gürcü Mehmed Paşa hazinedarlığından çıkma Nazır (---) Ağa Camii: Yeni yapı güzel bir camidir ve bütün yapıları kurşun ile örtülüdür. Şehrin meydanında pazar yerinde cemaatin kalabalığında yeni bir mabedgahdır. (---) (---) (---) (---) {---) (---). Geri kalanları mescitlerdir.

Ve 7 adet sıbyan mektebi, 200 adet dükkan, 3 adet gönül alan hamam, 7 adet derviş tekkesi, bir gelen giden yolculara imaret aşevi ve 7 adet bekar tüccar hanları var. (---) (---) (---)

Süleyman Han veziri Makbul İbrahim Paşa Kervansarayı'nın özellikleri

Şehir içinde büyük bir kaledir ki içinde 2.000 adet deve alır develiği, 3.000 at alır at ahırı ve kamberisi vardır. Aileleriyle gelen seçkin ve ileri gelenler için 70-80 birkaç odalı harem odaları var. Gelen giden vükela ve vezirlerin kalmaları için başta altlı ve üstlü, içli ve dışlı özel bölümleri var.

Zengin ve yoksul Tanrı kulu bütün yolcular için büyük hanın iki tarafında yan sofaları üzerinde tam 200 ocaklı sofalar vardır. Duvarın yüzünde aletleri ve silahları asacak demir çengeller var. Bütün atları bağlayacak demir halkalar vardır.

Yazlık meydanına güvercinlik derler bir büyük meydandır ki üzeri göklere baş çekmiş tahta kubbedir. Bu meydanın dört tarafı ocaksız yaz meydanı sofalardır.

Dış avlusu da beyaz taşlar ile döşenmiş büyük bir meydandır ki 5.000 at alır, sanki İstanbul'un Atmeydanı'dır. Bu avlunun ta ortasında yuvarlak ona on büyük bir havuzu var, sanki bir Mısır körfezidir, bütün gelen giden yolcuların hayvanları bundan içip susuzluklarını giderirler.

Bu avlunun bir tarafında büyük bir ziyafet evi imareti var; her gece ve gündüz bütün yolculara, isterse kefere ve fecere olsun; yeter ki bu konuk sarayında kalsın, akşamdan sonra bütün hizmetçiler Keykavus mutfağından her ocak başına birer bakır sini içinde birer tas buğday çorbası, adam başına birer ekmek parçası ve birer yağ mumu tanesi verirler. Her at başına da birer torba yem verirler. Allah'ın izin verdiği zamana kadar hayrat sahibi böyle devamlı vakfeylemiş, Allah rahmet eylesin.

Akşamdan sonra kervansarayın mehterhanesi çalınıp demir kapıları kapatırlar. Sabahleyin yine mehterhane çalınıp bütün yolcuları uyandırıp kapıları açarlar. Bu han bir dolup boşalan bir kervansaraydır ki sanki Azerbaycan Kalesi'dir. Her gece türlü türlü canlar dolu bir minnetsiz hanedir.

Hanın dış avlusunun kuzey tarafı köşesinde tahta ile yapılmış bir saat kulesi var. Beş vakti ve gece yarısını devamlı ilan eder bir heybetli sesli saattir, ama Allah bilir hayrat sahibi İbrahim Paşa makbul iken maktul olduğunda bu iman seddi han tamamlanmamıştır. Zira demir kapısının üst tarafında tarihi böyle yazılmıştır,

Du'alar eyleye atşan ruhuna der hani
Dedi tarih Ayşe Sultan kalup lilleh ma cari Sene [994/1586]

Bir muğlak vezindir ama böyle yazılmıştır. Kısacası, Rum, Arap ve Acem'de, İsfeç, Leh ve Çek'de 41 yıldır dünya seyyahıyım böyle bir kale gibi büyük han görmedim. Kıyamete kadar Tanrı şenlikli eyleye.

Bu şehrin suyu ve havası gayet şiddetli sıcak olduğundan havası biraz ağırcadır. Sıcak hava olduğundan genellikle orta halli olan erkekleri ve kadınları tamamen beyaz aba ferace giyerler, ama ümmetin salihlerinden ermiş kimseleri vardır.

Beğenilenlerinden; şeyh abası ve Yörük ihramı meşhurdur. Genellikle halkı Yörük taifesidir ki Temmuz ayında Despot YayIası'na çıkarlar. Rumeli eyaletine özgü bir çeşit kavimdir. Başka lehçeleri, deyimleri ve terimleri vardır. İnşaallah yeri geldiğinde tumturaklı kelimeleriyle yazılır.

Tatarpazarcığı'nın ziyaret yerleri: Gazi Hudavendigar bir kabile Tatar kavmi iskan ettirdiği için Tatarpazarı [136b] derler.

Evvela Tatar Hüsam ziyareti ve Ömer Helvayi oğlu Şeyh Mehmed ziyareti: Sofyalı Balı Efendi'nin yetiştirmesidir ve yine Tatarpazarcığı sılalarıdır. Yine orada Müslüman mezarları içinde babalarının çevresinde gömülüdürler.