Mustafa Paşa (Çoban Mustafa Paşa) Cami

Mustafa Paşa (Çoban Mustafa Paşa) Cami hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Üç camii var, ama bunların içinde en bakımlısı ve selatin camii gibi olanı kurşun örtülü gök renkli kubbeli büyük camidir ki İstanbul'da vezir camileri içinde böyle bir cami yoktur. Edirne yakınında Süleyman Han’ın:

Geçme namert köprüsünden ko aparsın su seni

mısra'ı söylenen köprü sahibi Mustafa Paşa'nın hayrat u hasenatlarındandır.

Merhum Mustafa Paşa, Mısır valisiyken bu camiin bütün mermer taşlarını Mısır'da usta mermercilere yaprak yaprak yaptırmıştır. Orada bir somaki şamdan yaptırmıştır ki dünya yüzünde bütün ustalar o şamdana bir keser vurmaya kadir değillerdir. Ve nice bin türlü Mısır tuhefleri (hediyeleri) yaptırıp gemilerle Gebze'nin Darıca iskelesi'ne Mısır'dan gelmiştir. Camiin iç yüzünde duvarlarına üç adam boyu renk renk mermerler kaplıdır ki İstanbul içinde böyle aydınlık bir cami yoktur. Minberi, mihrabı ve mü'ezzinlerin mahfi i insanı büyüler san' atlı bir yapıdır ki anlatmak ve tarif etmek hiç bir şekilde mümkün değildir. Ta ki gözle görmeyince belli değildir. Zira mısra:

Şeniden key büved manend-i d'ide

demişler.

Süleymaniye Camii'ni yapan Koca Mimar Sinan'ın baş halifesi (kalfası) Mimar Hüsam yapmıştır. Var mimari kuvvetini sarf edip öyle şirin işler, öyle incelikler ve ustalıklar göstermiştir ki sanki elinin ustalığını göstermiştir.

Bu camiin dört tarafındaki pencereler üzere kuş gözleri gibi küçük küçük işlemeli camlar var ki ateş saçan güneşin ışığı vurdukça nurlu cami apaydınlık olur. Onun için kubbesinin ortasında "Allah göklerin ve yerin nurudur" [Nur, 35]

Kubbesinin iç yüzü etrafında kandil tabakalarıyla bezenmiş ve nice bin asılı avizeler ile süslenmiş camidir. Mısır işi halıçalar var ki sanki Isfahan işidir. Ve bir vaiz ve nasihatçı kürsüsü var ki Hind sad(yüz)-efkarisi onun yanında se(üç)-efkaridir. Zamane doğramacılarının ona denk büyük bir kürsü yapmaya güçleri yetmez.

Bu camiin üç tarafında olan pencerelerinin dışında Cennetin İrem bahçelerine benzer bir gülistanı var ki orada olan sünbül, reyhan, menekşe ve erguvanın kokusu cami içindeki cemaatin dimağını kokulandırıp bütün hoş sesli bülbüllerin feryadı insana hayat verir. Ancak kıbleye açık bir san'atlı kapısı var ki sanki bir bab-ı mualladır (yüce kapı). Kapının üzerinde Karahisari Hasan Çelebi'si hattıyla yaldızlı ve süslü camiye tarih:

"Hayran hasenen Sene 930"

lafzı tarih düşmüştür.

Ve camiin içinde 70 adet güzel hatlı "Kur'an-ı Kerim"ler var ki her biri birer Mısır hazinesi değer. Ama bunların içinde en değerlisi, mihrabın sol tarafında Yakut-ı Musta'sımi hattıyla olan Kur'an-ı Kerim bir diyarda yoktur. Meğer Sultan Ahmed Camii'nde ola.

Ve kıble kapısının iki yanında taşra sotalarında 6 adet çeşit çeşit sütunlar üzere altı adet kubbe ve bir kapı [277a] kubbesiyle yedi adet kubbeler ile süslenmiştir.

Ve avlusu selatin camii gibi geniş bir avludur ki (---) (---) (---) süslüdür. Ve bir şerefeli bir tabaka minaresi vardır. O da gayet düzgün yüksek bir minaredir. Bu camiin çevresinde gelen giden yolculara konaklamaları için bir mihman saray (konukevi) var ki 3.000 insan ve 2.000 at alır kervansaraydır. Ve başka develiği vardır. Ve bütün misafirler ve çevrede bulunanlar için bir aşevi vardır ki bütün yıl boyu genç yaşlı, kadın erkek herkese nimeti bol bol dağıtıldığından başka her gece akşamdan sonra konukevinde kalanlara bakır sinilerle her ocak başına birer sini çorba ve adam başına birer ekmek, her ocağa birer zeytinyağı kandili, her at, katır, deve ve eşek başına birer torba yem vakıf tarafından, konuk ağırlayıcı görevliler getirip hizmet ederler. Böyle sağlam bir hayrattır.