Zile

Zile hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

İsimlendirilmesinin sebebi; Türk dilinde halı ve kilime "zili" derler. Bu şehirde dokunmakla Zile denir. Kurucusu kayserlerden Avanıh adındaki kayserdir. Nice meliklerin hükmüne girmiştir. Sonunda İslam eline Selçuklulardan Mesud Şah oğlu Kılıç Arslan eliyle girmiştir. Sonra Timur istila edip harap etmedi. Ondan (---) tarihinde Osmanoğulları'ndan Çelebi Sultan Mehmed Türkmen eşkıyası elinden feth etti.

Daha sonra Süleyman Han yazımı üzere Sivas eyaletinde valide sultaniara has olup günümüzde de darüssaade ağaları ve valide sultan kethüdaları tarafından bir şanlı ağa 300 atlı ile gelip yönetir. Senelik (---) yük akçe mal valide için ve kırk kese de hakim kendi için tahsil eder.

Eski zamanda Sivas sancağı beyi mutasarrıf idi. Hala 300 payesiyle 150 akçe şerif kazadır ve tamamı (---) adet köylerdir. Bu köylerden kadıya senede adalet üzere 5.000 guruş hasıl olur. Şeyhülislamı, nakibüleşrafı, ileri gelenleri, sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı, şehir subaşısı, şehir naibi, şehir muhtesibi, şehir kethüdası ve bacdarı vardır.

Zile Kalesi yapılarının durumu

Zile Ovası'nın kuzeyinde göklere doğru uzanmış yalçın kaya üzere beşgen şeklinde, taş yapı bir sağlam ve dayanıklı kaledir. Tamamı 26 kuledir. Kıbleye bakan bir demir kale kapısı var. Kale içinde toplam 300 hane ve bir camii var. Cebehanesi, tahıl ambarları ve su sarnıçları vardır, ama bu kalede hamam, çarşıpazar ve başka yapı yoktur. Ancak kale dizdarı ve 100 adet kale neferatı burada kalıp her gece iki nöbet mehterhanesi çalınır, bakımlı ve korunmalı kaledir. Zira celali ve eşkıyaların eline girip onlar sığınmasın diye neferatları daima gözçülük ve bekçilik ederler. Zira şehir ileri gelenlerinin ve diğer köylerin ileri gelenlerinin değerli erzakları bu kalede saklanmaktadır. Ölçülü şahane topları olup Murtaza Paşa efendimize 20 pare hoş geldin topları attılar.

Zile şehrinin aşağı varoşunun anlatılması

Zile Kalesi'nin eteğinde batı tarafında kale kayasından aşağı batı tarafa ve kıbleye bakan bağlı ve bahçeli 3.000 adet temiz toprak ile örtülü evler ve bakımlı haneler vardır ki bunların tamamı 21 adet mahallededir.

Bu mahalleler: Ulucami Mahallesi, Küçük Minare Mahallesi, Dutlu Pınar Mahallesi, Mumcu Ömer Mahallesi, Yeni Mahalle, Tabahane Mahallesi, Pazar Mahallesi, Tekke Mahallesi, Paşa Mahallesi, Kethüda Mahallesi. Bildiğimiz mahalleler bunlardır. Bu anılan mahallelerin içinde bulunan,

Zile saraylarının özellikleri: Evvela Ferruh Çavuş Sarayı, Murtaza Paşa Sarayı, Fazlı Paşa Sarayı, Çavuşzade Mehmed Paşa Sarayı, Voyvoda Sarayı, Kadı Sarayı bakımlı saraylar bunlardır. Bu derece geniş olan büyük şehir içinde,

Zile camilerinin anlatılması: Tamamı 75 adet eski ibadethanelerdir. Evvela Yukarı Kale Camii ve Ulucamii minarelidir. Ve Tabahane Camii, Dutlu Pınar Camii, Kuyumcu Ömer Ağa Camii ve Boyacı Hasan Ağa Camii yakın zamanda yapılmıştır ama bakımlı ve aydınlık güzel bir camidir.

Küçük Ma ( ---) Camii, Arnavut Camii, Alaca Mescit Camii, [9Jb] Zincirli Kuyu Camii, Kadı Mahallesi Camii ve Yeni Mahalle Camii. Bildiğimiz eski ibadethaneler bunlardır. Bunlardan başka 64 adet mahalle mescidleri vardır.

Yedi camide dershanesi, talebeleri ve dersiamları vardır, ama özel darülhadisi yoktur, ama toplam 12 adet ebced okuyan sıbyan mektepleri vardır.

Toplam 3 adet hamamı vardır. Evvela Pazaryeri Hamamı çiftedir, Tekke Hamamı çiftedir ve Paşa Hamamı gayet rahat ve iç açıcı güzel hamamdır. Bunlardan başka 21 saray hamamları vardır.

Hepsi üç adet tüccar hanlarıdır. Bunlardan Behram Ağa Hanı ve Boyacı Hassan Ağa Hanı gayet bakımlı hanlar bunlardır.

Tamamı 800 adet dükkandır, ama Şam ve Haleb Sultan Çarşısı gibi süslü çarşı değildir, ama dört kapılı bir bakımlı bedesteni vardır. Suyu ve havasının tatlı olduğundan bu şehrin mahbub ve mahbubesi gayet meşhurdur. Halkı tamamen Türkistan halkıdır ve reayaları Ermenilerdir.

Beğenilenlerinden; bağ ve bahçesi ta Tekke Köyü'ne varır İrem Bağları vardır. Armudu ve sirgi üzümü gayet meşhurdur.

................ (1.5 satır boş) ................

Zile ziyaret yerlerinin anlatılması: ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---)