Hasbahçe

Hasbahçe hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Eski zamanlarda İdrivne sapık kralın av alanı bir ağaçlık, bir güllük koru idi. Fetihten sonra Şehit Murad Han halktan kaçarak ibadet için bir ibadethane ve yer yer bazı odalar inşa edip imar eder. Ondan sonra Fatih'in babası Koca Il. Murad Han bu İrem Bağı içinde Tunca Nehri kenarınca nice Havernak kemerleri ve nice tumturaklı dokuz-gökkubbeli kuleli yüksek köşkler inşa eder. Her padişah birer eser yaparak sanki İrem Bağı Peçoy-i dilcu-yı Sirem benzeri olur. Sultan Süleyman Han zamanına gelindiğinde Osmanoğulları devleti şan, şöhret ve yücelik bulup günden güne ilerlemede olduğundan Süleyman Han Alman ülkesi gazalarma rağbet edince bu Edirne'yi yuva edinir. Bu mübarek mekandan her tarafta olan düşmanlarına süzülüp av alıp yine bu Edirne yuvasında kışlak verirdi. O yüzden bu sarayı o kadar bakımlı ve şenlikli eyledi ki cennet bahçelerinden Rıdvan bahçesi oldu.

Hasbahçe zemininin anlatılması

Edirne şehrinin kuzey tarafı dışında bir alçacık yeşillik ve lalelik zeminde Tunca Nehri her tarafını kuşatmış ada ada bir genişçe verimli havadar arsaya kurulmuş Osmanoğlu bahçesidir. Bir tarafı ta Saraçhane Köprüsü'ne varıncaya kadar göklere doğru baş uzatmış söğüt, çınar, servi, karaağaç ve kavak ağaçları ile süslenmiş bir meşelik ve güllüktür. Bu gölgelik içinde yaratık türlerinden nice kuşlar, hayvanlar ve yabani hayvanlar dopdoludur. Bu bağın güney tarafı büyük bir yeşillik [161a] sahradır ki o tarafa açık bir kapı (bab-ı hümayun) vardır.

Onun yakınında adalet köşkü var ki anılan yeşillik alanın ta ortasında göklere doğru baş uzatmış yüksek bir sütunun tepesinde bir altın top vardır. O topa bütün okçular ve pehlivan silahşörler ok ve tüfenk atarak padişah huzurunda becerilerini gösterip padişahın bağışlarından hisse alırlar.

Bu bahçenin -kuzey tarafındaki ovada has ahırlar ve çeşit çeşit at ahırları vardır. Bunlarda şenlenmiş bir hayvan alanıdır. Ama bu bağın dört tarafında kale gibi duvarları yoktur. Zira her tarafını deniz gibi Tunca Nehri kuşattığından duvara ihtiyacı yok, bir kat sağlam duvardır ve bostancıbaşı 3.000 adet bostancı ile gece ve gündüz gözcülük yapmaktadır. Devamlı koruyucusu da bekçisi olan Tanrı'dır.

Doğu tarafı da bir yeşillik vadide müminlerin namazgahıdır, ama bahçe içinde kale gibi harem-i hümayun vardır. Bütün hadımlar ile darüssaade ağası orada hazırlardır ve hizmet ederler.
Ama bu İrem Bahçeleri içinde bütün yapılardan yüksek (---) (---) Han köşküdür. Göklere doğru bay çekmiş her tarafı gören bir köşktür ki anlatılmasında dil kısa kalır. Tamamı yedi kattır. Her katı pek çok odalar, şahnişinler, fıskiye ve havuzlar ile bezenmiş bir İrem köşküdür.

Daha sonra 1021 [1612] senesinde Ahmed Han kasrı, ondan sonra IV. Murad Han Kasrı bakımlıdır. Lakin (---) tarihinde Sultan IV. Mehmed Han avlanmaya düşkün olduğundan genellikle vakitleri bu Edirne şehrinde geçer, Erdel memleketini, Alman ülkesinde Uyvar Kalesi'ni ve Girit Adası'nda Kandiye Kalesi'ni bu Edirne şehrinden başkumandanlar gönderip feth ederdi. Özellikle (---) tarihinde Leh diyarının sağlam kalesi ve dayanıklı suru olan Kamaniçse Kalesi'ni bizzat kendileri asaf-ı Berhıyası (veziri) olan Köprülüzade Fazıl Ahmed Paşa serdarıyla gidip (---) günde Kamaniçse Kalesi'ni aman vermeyip feth etti.

Dört, tarafa kumandanlar tayin edip İlvov Kalesi'ni, Çehriniçse Kalesi'ni, Omaniçe Kalesi'ni, İşceriz Kalesi'ni, Lubinye Kalesi'ni ve Horodok Kalesi'ni, bunun benzeri 76 pare cevher yüzük gibi kaleleri feth edip nice bin adet açılmamış bakire esirler, köleler ve nice kere yüz bin hesapsız çok mallar ile yine Edirne şehrine girdi. Gaza malıyla bu Edirne Bahçesi'ni, Akpınar adındaki mesireyerini ve Hıdırlık adındaki gezinti yerini, kısacası 70 adet İrem Bağlarını bu gaza mallarıyla yapıp Edirne Bahçesi eyle oldu ki hala bu yeryüzünde öyle bir cennet bahçesi yoktur. Meğer Alman diyarında Nemse çasarının Peşpehil şehri bağı ola.