Elmalı

Elmalı hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu şehrin kuzey tarafında göklere yükselmiş bir tepe vardır. Orada hâlâ görünen mağaralar vardır. Teke Bay oğulları asrında o mağaranın birinden "almalı" birinden "almamalı" sesi duyulup nice yıl bu hâl üzere geçer, pek çok insan define çıkarmak ister, ama kimse başarılı olmaz. Hâlâ herkes mağara içindeki defineyi görürler. Sonunda Germiyanoğullarından Yakub Germiyan'ın İshak Fakih adlı bir hocası gelip bu define dibinde bir erbain çıkarıp Kadir Gecesi'nde altın ve guruş ırmak gibi dışarı akar. Teke Bay oğluna öşrünü verir ve "almalı" diye diye tüm Elmalı halkı Teke Bay iken Elmalı Bay olup bu şehre Elmalı demenin sebebi olur.

Sonra İshak Fakih, Anadolu şehirleri halkını zengin edip bin deve yükü mal ile Kütahya'ya gelip Yakub Germiyan'a bu kadar hazine verip Allah rızası için 1 cami, 1 medrese, hamam ve imaret yapar. Hâlâ Kütahya çarşısı içinde içinde "Sak Fakı" dedikleri galattır, İshak Fakih Camii odur. Hâlâ Elmalı şehrinde o mağara bilinir.

Bu şehir Anadolu Eyaleti'nde Teke paşasının tahtıdır. Ve paşasının padişah tarafından hâss-ı hümâyûnu 328 bin akçedir. Sefer sırasında paşası hâssına göre kanun üzere 400 adam ile sefere gider. Alaybeyi ve çeribaşısı vardır. Ve 8 zeameti ve 392 timarı vardır. Kanun üzere 5 bin akçede bir cebelüsü ile sefer eşer. Paşa askeri ile bütün sancak askeri (—) olup sefere giderler.

Bu şehrin müftüsü, nakibüleşrafı, kethüdayeri ve yeniçeri serdarı, ayanı eşrafı vardır. 150 akçe şerif kadılıktır ve nahiyesi (—) köydür. Senede 3 bin guruş hâsıl olur. Adaletle sancak paşasına senede 55 kese hâsıl olur, gayet mahsullü vilâyettir.

Sancağı kazaları: Evvelâ baş kaza Elmalı tahtı, batı tarafında Kaş kazası, yine batısında Kalkanlı kazası, onun doğusunda Finike kazası, onun doğusunda Eğdir kazası, onun yakınında Azrasan kazası, onun doğusunda körfez aşırı Adalya kazası, onun kuzeyinde Istanaz kazası, onun kuzeyinde Kızılkaya kazası ve Teke Karahisarı kazası. Bu sancakta meşhur kazalar bunlardır. Ama bazı zaman Kaş kazası ve Kalkanlı kazası, Menteşe'ye bağlanır.

Bu Elmalı şehrinde kale yoktur. Şehri, Elmalı Dağı eteğinde Cihangir Yokuşu gibi, evleri birbiri üzere dereli ve tepeli yerde yapılmış İrem Bağı gibi eski bir şehirdir. Tamamı 32 mahalle ve 8.888 adet baştan başa tahta örtülü evlerdir.

…

Ve 7 sıbyan mektebi vardır. Evkafından her sene bütün çocuklara çanta, atiye ve birer kat esvap verilir. Bu 7 mektepten başka vakfı olmayan 70 sıbyan mektebi vardır, zira bunda Kur'ân-ı Azim'e olan rağbet meğer Kastamonu'da ola. Başka diyarda yoktur, onun için Cenâb-ı Hak bu şehir halkını zengin edip bolluk ihsan etmiştir.

4 medrese, 2 imaret ve 5 hamamı var. Tabahane'de Tahtalı Hamam mahkemenin önündedir. Eski Hamam, Şeyh Paşa önünde Çavuş Hamamı ve Demirciler önünde Bey Hamamı, suyu ve havası gayet hoştur. Kak Mahallesi'nde Karkalı Hamam.

Toplam 300 dükkândır. Şehir içinde akan nehir üzerinde 70 değirmen vardır. 3 hanı vardır. Gerçi bedesten yoktur, ama bu hanlarda bütün kıymetli eşya mevcuttur.

Bu şehrin bütün duvarlarının alt tarafı taştır ve yukarısı kerpiç duvardır. Bütün sokakları iniş yokuş taş kaldırımdır.

Kıble tarafı tamamen bağ ve bahçelerdir. Bundan başka her evde bahçe vardır. Türlü türlü üzüm ağaçları, çınar, kavak ve karaağaçlara sarılmış üzümleri olur ki acayiptir.

Her evde birer âbıhayat temiz su bulunur. Bu şehir dağın eteğinde kurulmuştur ama kuzey canibi açık olmakla suyu ve havasının güzelliğinden mahbûb ve mahbûbesi gayet beğenilir. Bütün halkı garip dostudur. Genellikle Teke külâhı üzere sarık sararlar ve daima misafir ararlar. Çuka ferace, mavi ve neftî boğası kaftan giyerler.

Yiyecek ve içeceklerinden, 40 çeşit elması, yedi çeşit üzümü, beyaz ve has ekmeği meşhurdur. Beyaz bezi Denizli boğasısına tercih olunur.