Pahşa (Paks)

Pahşa (Paks) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

İsim verilmesi sebebi (—) (—) Kefere zamanında da mamur imiş, ama İslâm ordusu harap edip 936 tarihinde yeniden Süleyman Han yapmıştır. Segsar Sancağı [71a] toprağında Tuna kenarında bir bayır dibinde üç kat sağlam, sarp ve dayanıklı palankadır, ancak diğerleri gibi yalın kat değildir. Ösek Kalesi gibi dolma rıhtım palankadır,

İçinde bir manastırdan bozma Süleyman Han Camii, 50 adet tahta örtülü evleri, cebehanesi, ambarhanesi ve tophanesi var, ama hendeği gayet sarptır. Poyraza karşı bir kapısı önünde köprü üzerinde bir lonca köşkü var, dizdar ve 200 kadar yarar neferatı bu köşkte durup gözcülük ederler.

Bunun da hendek üzerindeki köprüsü asma makaralı ahşap köprüdür ki her gece kaldırıp kale kapısına dayarlar. Akşamdan sonra bunda da mehterhane çalınıp bâng-ı Muhammedi çağırılır. Bu kale hendeği kenarında kaleyi kuşatmış bir kat kalın direkler ve sık şarampavları vardır ki çepçevre bu kale 800 adımdır.

Pahşa Kalesi varoşu: Bu varoş yalın kat şarampav palankadır. Ve iki kapısı var. Anayol üzerinde olmakla bir kapıdan girilip bir kapıdan çıkılır. Tamamı 200 adet şindire tahta örtülü fakirce kulübe evler vardır. Bir kiremit örtülü mükellef camii var, ama yapıcısını bilmiyorum. Büyük bir hanı var ve hana yakın bir âbıhayat kuyusu var. Ve bu mahalde 50 kadar dükkânları var. Bu varoşun ensesinde sayısız bağları var. Bütün asker üzümlerin iyiyip geçtiler. Bu da güzel havadar yerdir. Ve halkı garip dostu gazilerdir ki nice hastaları hanelerine alıp tedavi ettiler.

Pahşa Kalesi ziyaret yeri: Bu şehrin batı tarafı taşrasında Perteli Kalesi yolu üzerinde bu şehrin mezarlığı içinde Tuna'ya bakar bir mesiregâh bağlar içinde,

Erkoç Baba ve yanında Gazi Behram Baba ziyareti: Bunlar Süleyman Han asrında ikisi kardeş gibi çete ve potura seğirtip din uğruna mücahit imiş.

Allah'ın hikmeti Erkoç Baba Allah sevgisinden vefat edince tüm serhat gazileri merhum Baba'nın mübarek naaşım tevhid ve zikirlerle yıkarlarken hemen Behram Baba,

"Beni de bir hoşça yıkayınız. Benüm biraderimle âhirette de çete kovalım ve efendimizin yüzünü görelim. Ala benim canım canımı" deyip ruhunu teslim edince orada bulunanlar hayretler içinde kalırlar. Sonunda kefenleyip ıskat-ı namazını edip cenazelerini bir yerden kılıp bu yüksek yere ikisini yan yana defn ederler. Hâlâ gönül erbabının ziyaretgâhıdır. Hâlâ iki gazi kardeş bir ağaç köşk gibi bir çatı altında yatmaktadırlar. Sırlan aziz olsun.