Safet (Safed)

Safet (Safed) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Kalesi göklere baş çekmiş yüksek bir kaledir. Aşağı derelerden ve şehirden 1 saatte çıkılır. O yüksek dağın zirvesinde yuvarlak taş yapı bir köhne kaledir. Fetih sırasında Melik Tahir Frenk elinden fethetmede zorluk çekince bazı yerlerini yıkmış. Hâlâ içinde keçi ve koyun kışlar, insanlardan ve imaretten bir şey yoktur.

Ama aşağı varoşu mamurdur. Gayya deresi gibi yerlere yapılmış kat kat hanelerdir. Tamamı 7 mahalle ve 1.300 mamur toprak ve kireç ile örtülü hanelerdir.

Ve (—) adet mihraptır. Kalabalık cemaate malik çarşı içinde Şeyh Nime hazretlerinin camii dört köşe duvar üzere bir kubbeli dört köşe bir camidir. Boyu ve eni ellişer ayaktır. Cami içinin dört tarafı birer adam boyu beyaz ham mermer kaplıdır. Ondan yukarısı 2 arşın boyu bukalemun nakışlı ibretlik çiçeklerle süslenmiş çinidir. Ve mihrabı üzerinde kâşî kitâbeler içinde "înnemâ ya'mürü mesâcidallâh/Allah'ın mescitlerini ancak ... olanlar imar ederler" [Kuran, Tevbe, 18] âyeti yazılmıştır. Yan pencereleri üzerine kâşî kitâbeler içinde: "Küllü men aleyhâ fân/Yeryüzünde bulunan her canlı yok olacaktır" [Kur'ân, Rahmân, 26] âyeti yazılıdır. Bu camiin kıble kapısı dışında yine cami sahibi Şeyh Nime hazretleri medfundur.

Bu camie yakın Muallâk Camii. Altı boş olup mahzenler olmakla Muallâk Camii derler. İki taraftan yedişer ayak taş merdiven ile çıkılır eski büyük camidir.

Kızıl Cami tek katlıdır, bunlardan büyüktür. Şehir hâkimi Sâlih Bey tamir edip cennet olmuş, boyu 120 ve eni 80 ayaktır. Cami içi tamamen kârgir kemer toloz kubbe binadır. Ve minberi üzere tamirine tarih:

Ce[ddede]hu Sâlih key yelka'r-nzâ anhul-kaza,
Yâ dâhi Mevlâhu'l-kerîm tarihuhu leke'r-rızâ. Sene 1082

Mihrabı üzere iri yazı ile Âyete'l-kürsî yazılmıştır. Camiin ve avlusunun altı direklerle yapılmış sarnıçtır. Kış mevsiminde dolup yaz günlerinde belde halkı içip susuzluklarını giderirler. Yağmurdan toplanan buz parçası gibi bir sudur. Bu avlunun boyu ve eni yüzer ayaktır. Kıble kapısı üzere kule gibi bir minaresi var. Serpuşu kurşunla örtülüdür. Cami çatısı kireç sıvalıdır. Avlu kapısı üzere tarihi budur:

Bismillâhirrahmânirrahîm, Emera bi-inşai hâze'l-Camii'lmübâraki Mevlânâ es-Sultanü 1-melikü'd-dünyâ ve'd-dîn Sultanü'lIslâmi ve’l-müslimîn, kâtilul-keferati ve'l-fecerati ve'l-mütemerridîn, serîrü's-sâlihi [Baybars as-Sâlihî] aksimu Emîrü'l-mü'minîn ve zâlike f î seneti erbâ ve seb'în ve sitti mi'e [674] yazılmıştır.

Eynesî Camii, Eşertâh Camii, yani Kırklar Camii, Suvâbin Mahallesi'nde Şeyh İsa Camii, Kürt Mahallesi Camii ve Mismar Camii'ne Medrese Camii de derler. Bu camilerden başkası mescitlerdir.

Ve 6 medrese vardır. Evvelâ Mismariye Medresesi büyük yapı ve sağlam vakıftır. 1 dârülkurrâ ve 7 sıbyan mektebi vardır.

7 zaviye ve 6 hamamı var, üçü yaz kış işler. Paşa Sarayı yakınında Amberiye Hamamı: Gerçekten bütün duvarları ham amber kokar. Suyu, havası ve binası gayet hoştur. Bu hamamın misli meğer Aydın Güzelhisarı'nda Sultan Hamamı ola. Bir hamam da Yeni Hamam, bu o kadar mükellef değildir. Ve bir de Attârin Hamamı, hamamın biri kapalıdır.

3 hanı var. Biri kale altında (—) Paşa Hanı, kale gibi demir kapılı büyük handır. Dört köşe, eni ve boyu eşittir. Çepçevre büyüklüğü 600 adımdır. Kat kat dörder kat hücrelerdir. Daha önce içinde 12 bin Yahudi sakin imiş ancak hâlâ 2 bin kadar kalmıştır.

Bu şehrin 3 bedesteni vardır. İkisi hâlâ kapalı ve dükkânları kilitlidir. Gelen gidenlere misafirhane olmuştur. Ama Şeyh Nime Camii yakınında Sinan Paşa Bedesteni mamur ve süslüdür. 15 ayak taş merdiven ile inilir ve çıkılır. İki başında demir kapıları vardır. Tamamı 22 dükkândır, hepsi kârgir binadır. Bundan başka bu şehir içinde 120 dükkân vardır. Bütün kıymetli eşya onlarda mevcuttur.

…

Bu Safet şehrinin bağ ve bahçesi dut ve zeytindir. Suyu ve havası hoş yayladır. Zira göklere yükselmiş bir dağın üzerinde yapılmıştır. Gayet lezzetli âbıhayat suları şehre havale dağlardan gelir. Melik Tahir'in iki göz can bağışlayan çeşmesi vardır. Ama zulümden bu şehrin halkı fukaradır. Müslümanından Yahudisi çoktur.

Toplam 7 mahalle Yahudi 9 bin haraçtır. Daha önce 70 bin Yahudi mevcut büyük bir şehir imiş. Hâlâ kat kat dere ve tepeler üzerinde haneleri mamurdur. Ama içinde insan cinsinden hiçbir kimse yoktur. Hepsi Selânik şehrine göçmüşler. Daha önce bu şehirde 3 bin Safet keçesi işlenir işlik var imiş, bugün 40 işlik kalmıştır. Safet keçesi yeryüzünde meşhurdur.

Yahudi kavminin bu şehirde çokluğunun sebebi odur ki Benî İsrail kavminin asıl vatanları ve bilâ-teşbîh kâbeleridir. Beytü'l-hazen'i, bütün peygamberleri ve peygamber çocukları burada yaşayıp burada gömülmüşlerdir. Tarihlerinde Safet özellikleri için 7 cilt kitap vardır.

Yahudi mahallelerinin üstünde 2 mahalle Kürt vardır. Bütün halkı alaca abâ giyerler. Mahbûb ve mahbûbeleri az bulunur. Kadınları beyaz çarşaf bürünürler.

Yiyecek ve içeceklerinden has ve beyaz ekmeği, zeytini ve balı beğenilir. Sanayiinden kilimi, keçesi ve seccadesi güzeldir.