Aksaray

Aksaray hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Evvela Rum şehirlerinden sayılır bir geniş düz ovada kalesi Uluırmak Nehri kenarında dörtgen şekilli yontma taş ile yapılmış sağlam bir kaledir ki ta şehrin ortasına kondurulmuştur, ama burçları ve beden dişleri o kadar yüksek değildir. Lakin eskinin mimar mühendisleri yine bütün burçlarını, beden dişlerini ve mazgal deliklerini tamamen hendese (geometri) ile yaparak güzel bir kale inşa etmişlerdir. Tamamı (---) adet kuleleri birbirlerine bakmaktadır ki kuşatma sırasında her kulenin cengaver yiğitleri tüfenk ile kuleleri korurlar.

Bu kalenin fırdolayı çevresi (---) adet germe adımdır. Van, Diyarbakır ve Erzurum kaleleri kadar büyük değildir. Dört tarafında hendeği (---) (---).

Bu büyüklükte olan bu sağlam kalenin etrafında beş kapı vardır. Evvela Küçük Kapı batı tarafa bakmaktadır. Demir Kapı kıbleye doğru açılmıştır. Kiçi Kapısı da kıble yönüne açıktır. Ereğli Kapısı güney yönüne bakmaktadır. Konya Kapısı batı tarafa bakar. Bu anılan kapıların bekçileri, hacdar ve muhtesib adamlarıdır.

Bu büyüklükte olan kale içinde toplam (---) adet tek katlı ve iki katlı bağ ve bahçesiz güzel haneleri vardır. Hisar içinde her hayrat ve hasenat mevcut olduğundan başka celali zamanında tahıl anbarları vardır, ama cebehanesi yoktur. Ancak Ramazan ayının hilali belli olduğunda, iki bayram günlerinde ve beylerbeyiler geldiklerinde şenlik topları atacak kadar siyah barutu ve birkaç adet şahi topları vardır, ama gayri cebehanesi, mühimmat ve levazımatı yoktur. Diğer yapılardan (---) camii,

................ (1.5 satır boş) ...............

Aksaray şehrinin süslü varoşunun özellikleri

Şehir kethüdasının söylediğine göre bu Ahsaray şehri toplam ( ---) adet tek katlı ve iki katlı, bağ ve bahçeli, her haneden haneye gider akarsulu hanedanlar, yüksek saraylar ve diğer evler vardır. Genellikle kerpiç ve taş duvarlı, yüzeyleri kireç ve toprak ile kaplı bakımlı hanelerdir.

…

Hamamlarının anlatılması: Tamanı (---) adet ferah hamamları vardır. Evvela Bey Hamamı gayet eski ve hoş yapılı hamamdır. Ondan Azebler Hamamı binası, suyu ve havası tatlı hoş kokulu bir hamamdır. Ondan Tezpazar Hamamı, Paşa Sarayı yakınındadır. Bunlardan başkası saray hamamlarıdır.

İbret verici şenlikli görüntüler: Evvela şehir ortasında akan Uluırmak üzere Sultan Alaeddin yapısı bir göz sihirli bir köprüsü ve Seyyid Hacı Hasan Camii yakınında Başköprü seyr etmeye değerdir. ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---)

Ziyafet evi imaretlerinin övülmesi: Evvela Paşa Sarayı İmareti, Karamanoğlu İbrahim Bey Camii imareti ve ( ---) ( ---) ( ---) ( ---)

................ (1 satır boş) ...............

Hububat mahsulünün özellikleri: Genellikle bol mahsulatı türlü türlü buğday, arpa ve bakladır ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---)

................ (1 satır boş) ...............

Sanayiinin beğenilenlerinin anlatılması:

................ (2 satır boş) ...............

Yiyeceklerinin övülmesi:

................ (2 satır boş) ...............

Yenen meyvelerinin anlatılması: Bu şehrin havası ılıman olduğundan cennet bahçeleri türlü türlü İrem köşkleriyle bezenmiş ve türlü türlü meyve ağaçlarıyla süslenmiş olup her türlü meyvesi beğenilir, ama ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---),

İçecek türlerinin anlatılması:

................ (2 satır boş) ...............

Esnafının kazançları ve işleri:

................ (2 satır boş) ...............

İrem Bağı mesireyerlerinin anlatılması: Evvela Hıdırlık Mesireyeri, Kırkkızlar mesireyeri ( ---)

................ (1 satır boş) ...............

Cennet bağlarının adetleri ve anlatılması:

................ (2 satır boş) ...............

Külliyatının övülmesi

Şöyle biline ki bu sancak Karaman eyaletinde üç kaza yerdir. Evvela Ortaköy Kazası, (---) kazası ve (---) kazası.

Bu Aksaray'dan kıble tarafına ve doğu yönüne meyilli Kayseri Kalesi üç konaktır ve 48 fersah yerdir.

Yine Aksaray'dan Bor'a giden doğu tarafa Hırvadeli Köyü, ondan Ortaköy Köyü ondan üçüncü menzilde Bor Kalesi'dir.

Bor şehrinden Niğde Kalesi batı tarafa bit konaktır, ama Aksaray'dan kuzey tarafa Hacı Bektaş-ı Veli'nin Kırşehri (---), konaktır.

Ondan Çaşnigir Köprüsü Kızılırmak Nehri üzeredir ve yine Aksaray'dan güney yönüne ara yatıda Karaman Ereğiisi Kalesi'dir. İkisinin arasında Taşpınar Köyü'ne konup ertesi günü Ereğli Kalesi'nde konaklar.

Yine Aksaray'dan batı tarafına Bağlı Köyü Ilıcası vardır. Karapınar kadılığıdır.

Ondan Eşbey Köyü, Konya Kazası'nda 1.000 haneli bakımlı köydür.

Oradan üçüncü günde erken Aksaray'dan Konya'ya dahil olunur. İkisinin arası üç merhale yerdir.

Yine Aksaray'dan Ankara'ya kuzey yönüne doğru altı konaktır. Evvela Saymaz Köyü, Saray Kazası'dır. Koçhisar Tuzlası Kalesi ( ---) kazasıdır, Sofular Köyü ve Karazirve Köyü, bunlar Ankara sınırıdır. Çakallar Köyü ve Oruncak Köyü, ondan Ankara Kalesi'ne gelinir.

Bu Aksaray'dan Malatya Kalesi, kendine dair olan dağların kuzey tarafında bulunmaktadır, vesselam.

Bu Aksaray bu adı geçen şehirlerin ortasında kurulmuştur. (---) (---) [71b]