Tavustan (Tırnıauz)

Tavustan (Tırnıauz) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Tavsultan da derler. Gayet mamur eski şehirdir ki Enûşirvân'ın oğlu Hürmüz-i Tâcdâr yapısıdır, derler ve gerçektir. Zira nice yapı kalıntıları eski zamandan işaret verir. Bahsan Nehri kenarında bin adet tahta örtülü haneler kalmış, gerisini Timur Leng harap etmiş. Bütün Çerkezistan ülkelerinin evleri baştanbaşa saz ve kamış örtülüdür, ama bu pişkövün yapıları tahta örtülü ve kârgir yapılı hanelerdir. Bu şehir, yerinden başka yurda kalkmadığından bazı meyve ağaçları bulunur, ama Elburz Dağı eteği olmak ile bağları ve bahçeleri yoktur.

Tavsultan dedikleri asıl Dağıstan padişahlığı ülke budur, ama sarp olmak ile beyine Şamgal Şah demezler, ancak Dağıstan'ın eski taht merkezi budur. Hâlâ beylerinin isimleri Kocur Bay Sekban ve Cohan Bay Sekban'dır. Padişah denilse soyları Tavsultan'dır, oradan Enûşirvân'a ulaşırlar. Dilleri Gürcüce ve Çerkezcedir.

Toplam 12 bin aznavur, 2 bin tüfenkli askere maliktir. Hepsi Şafiî mezheplilerdir. Yine Çerkez taifesi sayılırlar ama tüm zamanda görüşmeleri ve ilişkileri Gürcü kavmiyle olduğundan özel lehçeleri Gürcü, Acem ve Kumuk diliyle karışıktır. Tüccarları ve reayaları Moskov dilini de bilirler.

Tavustan halkının giyecekleri: Hepsinin giysileri Acem kapaması gibi işlemeli ve peşli, koltukları altı bağlı ve yakası yüksek kapama giyerler. Başlarında beyaz aba kalpakları giyip ayaklarında Acem pabuçları giyerler. Başları tıraşlıdır, yine sakalları kırkıktır.

Tavustan kadınlarının giysileri: Bütün kadınları ve kızları beyaz abadan tilki derisi kalpak giyip saçlarını sarkıtmayıp yüzü açık gezerler ve çeşit çeşit sıkma daracık renkli Acem bezi kaftan giyerler. Hemen Çerkez karıları gibi elbise giyerler.

Mahbûb ve mahbûbeleri gayet seçkin ve müstesna olur. Bu diyarda da diğer Çerkez vilâyetleri gibi akçe pul, hamam, çarşı pazar, bağ ve bahçe yoktur. Bu pişkövde 2 cami ve 7 mescit vardır. Hutbelerini Dağıstan padişahına, sonra kendilerinin Kocur Sultan'ı adına hutbe okurlar. Geçinmeleri sahâbe-i kirâm gibidirler. Müslümanları azdır, reayaları tüm Çerkez kâfirleridir.

…

Tavustan âbıhayatının övülmesi: Havası gayet mutedil olduğundan asla hastalık, sıtma, sara zahmeti, cüzam, beras, behak ve hunam, hunâk ve frengi gibi hastalıklara yakalanmış insan yoktur ve bu gibi dertleri asla duymamışlardır. Halkı sağlam bünyeli ve sağlıklı adamlardır ki çoğu 100 ve 150 yaşına kadar yaşarlar.