Erceyş (Erciş)

Erceyş (Erciş) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Evvelâ Van Deryâsı kenarında bir alçak kayalı zemin tepe üzerinde dörtgen şekilli bir Şeddâdî kesme taş ile yapılmış sağlam bir kaledir ki her taşı fil cüssesi kadar var ve iri inci tanesi gibi beyaz ve süslü bir kaledir. Tamamı (—) adet kulelerdir ama dört köşesinde olan kuleler gayet sağlam ve dayanıklı burçlardır ki herbiri birer Kahkahâ şeddinden nişan verir sağlam kulelerdir. Ama eğimsiz bir kale olduğundan duvarı o kadar yüksek değildir. Ama gayet geniş duvarlardır ki üzerinde atlı cirid oynasa mümkündür.

Çevresinde asla hendek yoktur. Hatta bazı sene Van Deryâsı bahar günlerinde çoşup taşıp yedi sekiz ay bu kale su içinde kalır. Ancak Adilcevaz tarafında bir incecik yolu kalır.

İki kapısı vardır. Batı tarafa bakan Adilcevaz Kapısı, büyük kapıdır ve (—) tarafa (—) kapıdır.

Ve bu kalenin büyüklüğü fırdolayı (—) adımdır. Bu büyüklükte olan sağlam sur içinde hepsi bağsız ve bahçesiz, tek katlı ve iki katlı pâk toprak ile örtülü 1.050 adet mamur haneler vardır.

Tamamı (—) adet mihraptır. Evvelâ önceden Yusuf Şah'ın olan camii, Süleyman Şah imar ettiğinden Süleyman Han Camii derler. Sâfî kârgir kemer toloz yapı ile kurulmuş eski tarz büyük bir camidir ama süslü değildir ve bir minâresi var.

Sonra (—) (—) (—) han, hamam, tekke, âbıhayat çeşme, sebil ve 200 adet yetecek kadar dükkânları vardır. Kalanı mescitlerdir. Ama bedesteni, yemek verilen imareti ve kurşun örtülü büyük yapıları yoktur. Ama tahıl anbarlan ve cebehaneleri çoktur. Hatta küçük büyük 110 parça topları var ki Adilcevaz Kalesi'nde öyle toplar yoktur.

Kalenin kuzey tarafında bir top menzilinden uzakta Aladağ üzeri sâfî bağ ve bahçedir. Suları tatlıdır, mahbûb ve mahbûbeleri temizdir. Ama havası Temmuz'da gayet sıcaktır. Genellikle halkı Aladağ'da bağlarına göçüp altı ay zevk ü safâ ederler.

Hâkimlerini bildirir: Evvelâ sancakbeyinden ve alaybeyinden başka hâkimi yoktur. 150 akçe kazadır. Ve nahiyesi (—) adet köydür.

Müftü ve nakibi yoktur. Ama subaşısı, muhtesibi, bâcdârı ve şehir kethüdası vardır. Ama kale içinde Dergâh-ı âlî yeniçerilerinden dizdarı var ve 300 adet dört bölük neferatları vardır ki hepsi mevcuttur. Zira Acem serhaddidir. Hatta dizdarı kalenin batısında uzun top menzili uzaklıkta Erciş Çayı Köprüsünden öte tarafa geçerse hâkimi Van paşasına, dizdarı kaleyi terk etti, diye arz edip azlederler. Ta bu derece büyük serhaddir ve cezîre yerdir.

İskelesinde büyük bir liman vardır ki Van gemileri bezirgânlar getirip bu Erciş'ten Erzurum diyarına gider, mamur iskeledir.

Bu kalenin bütün halkı Süleyman Han asrından beri Boşnak, Arnavut ve Rumeli kavmi evlatları olduğundan hepsi Sünnî, cesur, mümin ve muvahhidlerdir. Yer yer ulemaları ve derslikleri vardır.

Ve kaleye bilmedikleri dönük ve menük Kürd taifesini komazlar. Hepsi birbirlerine sadık dost ve akraba olmuşlardır.

Erciş Kalesi Ilıcası'nın özellikleri: Kuzeyi tarafında Erzurum yolu yönünde bir hayli mesafede Yaratıcı'nın büyük işi bir ılıca vardır ki her sene kabak mevsiminde Van'dan Bitlis, Ahlat ve diğer yerlerden binlerce adam çadırlarıyla, yiyecek ve içecekleriyle gelip üç ay zevk ü safâ ve içip eğlenip tazelik kazanıp sağlıklı olurlar. [245b]

Bu ılıcada büyük yapılar ile eski eserler var ki İskender yapısıdır, derler. Ama ılıcası bir değirmeni döndürür gayet sıcak sudur. Göl gibi havuzda bütün âşıklar sevgilileriyle yüzgeçlik edip kuç kucağ olurlar.

Hânân Pınarı: Yine bu mahalle yakın bir ılıca pınarı vardır ki kayadan şadırvan gibi kendini atıp aşağıdaki on büyük havuza akar. Gayet berrak arı duru bir sudur ama o kadar sıcak değildir. Zira üzerinde kubbeleri yoktur. Buna yakın,

Arslan Pınarı: Bir kayayı geçmişin üstadları arslan gibi yapıp o arslanın ağzından o su gürleyüp büyük bir havuza akar. Ama Allah saklasın o kadar sıcaktır ki havuz içinde, kazanda aş nice kaynarsa bu sıcak göz öyle kaynar. Hatta bu ılıcalara gelen insanlar bu gözde koyun ve sığır kellesi ve paçaları haşlarlar, tâ bu derece sıcaktır. Ama Yüce Tanrı'nın hikmeti bu sıcak suya bitişik, arası üç adım kadar uzaklıkta bir kaya deliğinden bir soğuk su çıkar ki Nevrûz gününde bir insanın o suya elini sokmaya gücü yetmez. Ta bu derece şiddetli soğuktur, vesselam.

Bu şehir de örfî iklimin sekiz incisinde bulunmuştur. Onun için suyu ve havası gayet güzeldir.

Erciş Kalesi'nin ziyaret yerlerini bildirir

Evvelâ şehrin batı tarafında bağlar kenarında sultanlar ziyareti, Uzun Hasan Şah oğlu (—) Sultan ve Sultan Kara Yusuf Bay,

.....................(1.5 satır boş).....................

Allah rahmet eylesin.