Aşağı Nova Kalesi

Aşağı Nova Kalesi hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu kale deniz kıyısında alçacık kayalı zeminde sağlam ve dayanıklı bir hisardır. Bir şekilde anlatılması mümkün değildir, ama elimizden geldiğince denizde damla ve güneşte zerre kadar tarif edelim.

Bu da fırdolayı büyüklüğü (—) dörtgen şekilli şeddadi kesme taş, hazırlıklı bir hisardır ki bu serhatlerde benzeri yoktur. Hatta duvarının genişliği 10 Mekke arşınıdır ve boyu 70 arşındır. Deniz kıyısında yalın kat dayanıklı duvarlar ile inşa olunmuştur, ama kara tarafında Voraniçse bağları tarafına kat kat dirsekli, mazgal delikli, sağlam ve müstahkem kuleler, burçlar ve beden dişleri ile bezenmiş, kesme kaya çok derin hendekler ile süslenmiş yüksek bir yapı ve şanlı bir hisardır.

Ve toplam 3 adet kapısı vardır. Büyük kapı poyraz tarafına bakıp Sinorina adlı çayır ve çemenzâr yere açılır geniş, sağlam, dayanıklı ve silâhlar ile hazır ve gözcüleri tamamen yaya durup bekçilik [155a] eder büyük kapıdır.

Bu kapı dışında Tobla Nehri kenarında bir mükellef ve mamur bağlı ve bahçeli büyük varoşu var. Bu Tobla Nehri Pive Dağlarından gelip bu Nova içinden akıp bu mahalde Körfez Denizi'ne karışır.

Bir kapısı da doğu tarafa Tırnoviçse Kapısı'dır. Bu da mamur ve sarp kuleli ve bekçilik hazır, demir kapıdır.

Sonra batı tarafa açılır Yalı Kapısı, gayet işlek ve kalabalık caddede demir kapıdır ki tüm safalı dostlar, maarif erbabı burada toplanıp hava alırlar. Zira iskele ve liman kapısıdır. Hatta gümrük, bâchane, muhtesibhane ve tuzla emini burada otururlar.

Büyük kârgir yapı mahzenleri vardır. Bu mahzenler kâfir zamanında kadırga duracak tersane, yani tersaneler imiş. Hâlâ ambarlar, mahzenler ve hâsıllar durur. Bu deniz tarafındaki hendeği bu kadar, ama kara tarafının uç semtinde kesme kayadan geniş ve derin hendeği vardır. Her kapı önünde hendek üzerinde asma makaralı tahta köprüleri bulunur.

Bu hendeğe bakan sağlam (—) adet kulesi vardır. Evvelâ büyük kapının üst yanında Kanlı Kule; yukarı Voraniçse bağlarına ve dahi yukarıya iç hisara bakar büyük kuledir. Kıble tarafına bakan Bey Kulesi gayet sağlamdır. Doğu tarafına tarafında Voraniçse yolu kapısı kulesi sanki Kahkaha Seddi'dir.

Batı tarafında Yalı tarafına Abaza Paşa Kulesi, Sultan IV. Murad Han vezirlerindan celâlî olan Abaza Paşa burada bir İskender Şeddi gibi sağlam bir kale yapmıştır ki henüz Nova Kalesi taze can bulup limanı korutur ve karşı Rosa Limanında kayık gezdirmez kirpi gibi balyemez topları vardır.

Bu Abaza Paşa Kulesi'nin üst yanında Aşağı Yassı Kule, bu da sağlam ve dayanıklı eski burçlardır. Bu anılan kulelerde, tüm burçlarda ve bütün beden dişleri üzerinde büyük küçük toplam 130 pare toplar vardır, ama tüm cebehane, mühimmat ve levazımatlarıyla gece gündüz hazır toplardır. Zira bu Nova Kalesi'nin her tarafı cehennemlik âsî kâfirlerdir. Her gece gözcüler, bekçiler ve kapukulu yeniçeri neferleri "Allah yeğdir yeğ" deyip tâ sabaha dek nöbet bekleyip uyanık olurlar, tüm kale ağalarıyla yeniçeri ağası kale duvarları üzerinde kol dolaşıp bekçilerden uykuya dalmış adam bulurlarsa 80 değnek ile uykularını açıp uyandırırlar.

Akşamdan sonra Şâfiî vakti 2 kere mehterhane fasılları olup tüm serhat gazileri kale duvarları üzerinde her gece nöbet bekleyip sevinir, şenlik ederler ama yine gözleri Nova Boğazı'na doğru lodos tarafına bakıp nöbet ile cihanı beklerler.