Kayseri

Kayseri hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Evvela şehrin kuzeyi tarafındaki Erciyes Dağı eteğinde yüksek bir tepe üzerinde Rum melikleri fil cüssesi kadar yontulmuş taş ile sağlam olarak yaptı. Daha sonra Danişmendliler Rum elinden feth edip daha genişletip imar etti, ama hala şenlikli olan yeni Kayseri bu eski Kayseri'den 8.000 adım uzakta bir bakımlı ve süslü şehir, eski yapı sağlam kaledir. Sivas şehri bu Kayseri'nin doğu tarafında beş menzil yerdir.

Bu iç kale kapısı (---) tarafına bakıp kapının kemeri üstünde karşı karşıya ve yan yana biri arslan ve biri kaplan [64a] heykelleri vardır. Bu kapıdan içeri zahire arnbarlarına dan, buğday, pirinc ve peksimatta fetihden beri durur ve gönden akçe vardır. Ve diğer silahları ve cebehane hesapsızdır.

Tamamı 200 hanedir. Mevlahane Mahallesi, Kazancılar Mahallesi, Kiçikapu Mahallesi. Kale kapısından çıkınca attarlar, berberler ve köhne çizmeci dükkanları vardır. Dizdar kapısı önünde bahçe ve şadırvanlar ile şenliklidir.

Kayseri şehrinin anlatılması: Aşağı şehir bir düz geniş zeminde dörtgen şekilli yontulmuş taşlar ile yapılmış geçmiş melikler yapısı bir köhne kaleli büyük varoştur. Şehir altında Koyun Köprüsü Nehri'ne Gerezler Suyu derler. Bu büyük varoş (---) bin kiremitli ve toprak ile örtülü büyük saraylar, eski yapı iki katlı ve tek katlı bakımlı hanelerdir. Bu varoşun çevresi fırdolayı eski surdur.

Tamamı (---} adet varoş kapularıdır. Evvela Boyacı Kapısı ve Kiçi Kapısı güneşe bakmaktadır. Mahkeme yakınında Asarönü Kapısı doğuya açılmaktadır. Odunpazarı Kapısı kuzeye meyillidir ve Atpazarı Kapısı kuzeyde paşa sarayı yakınındadır.

Bu kapıların etrafında olan varoş duvarı fırdolayı Kayseri şehri ( ---) adımdır ve bu surun etrafı hendektir. Kış günlerinde bu büyük hendek su ile dolar. Bahar günlerinden bu hendek içine bostan ekerler, güzel sebzeleri olur.

Mahallelerinin isimleri: Tamamı (---} adet mahalledir. Evvela Büyük Çeşme Mahallesi, Küçük Çeşme Mahallesi, Müftü Hamamı önündedir, İshak Çelebi Mahallesi, Sayacı Mahallesi, Katırcıoğlu Mahallesi, Oduncu Mahallesi, Fırıncı Mahallesi, Tekkeovası Pazarı Mahallesi ve Kiçikapısı'nda Hüseyni (Hasinni ?) Mahallesi, Kürtler Mahallesi, Hacı Kılıç Mahallesi, Hasır Mahallesi, Tabaklar ve Hacı İvazlar Mahallesi (---) (---) (---}.

Seçkin sarayların adetleri ve isimleri: Toplam (---) adet ileri gelen sarayı vardır. Evvela bunlardan Atpazarı Kapısı yakınında Paşa Sarayı, büyük bir hanedir ki avlusu cirit meydanı kadar geniştir. Yer yer söğüt ağaçları gölgesinde sofalar ve abıhayat çeşmeler vardır.

Dilaver Paşa Sarayı, Gerez Paşa Sarayı, Küçük Hasan Paşa Sarayı, Ali Çavuş Sarayı, Çiğ-delizade Sarayı ve (---} (---) (---} ( ---).

…

Kervansarayların anlatılması: Tamamı (---) adet gelen ve giden yolcuların konuk olduğu kervansaraydır.

................ (1.5 satır boş) ................

Tüccar ve esnaf hanlarının anlatılması: Hepsi (---) adet esnaf ve tüccar hanlarıdır. Evvela Boyacı Kapısı'nda. Kığlamazzade Hanı kargir kalabalık güzel bir handır. Kapan Hanı gayet kalabalık sağlam handır. Gön Hanı Uzun çarşı içinde kargir yapı güzel handır. [65a]

Sultan çarşı pazarının özellikleri: Hepsi ( ---) adet sultan çarşısı dükkanlarıdır. Evvela bu Kayseri şehrinin Bursa, Edirne ve İstanbul gibi iki yerde kargir yapı güzel bedestenleri vardır. Biri kuyumculardır ki bütün dünyanın değerli altınlı eşyaları ve nadir cevahir türü kap kacak bulunur. Cevher satan altın ustaları mücevher şeyler işlerler. Büyük bedestende zengin tüccarlar heybeler ile alış veriş edip nice bin türlü değerli kumaşlar satılır. Misk ve amber kokusu ihtiyaç sahiplerinin dimağlarını kokulandırır.

Ana cadde dükkanlarının anlatılması: Bunlardan Uzun Çarşı süslüdür ama Atpazarı yanında safi Kapamacılar Çarşısı'dır. Bunun sağ tarafında un kapanı vardır. Bütün ince has ve beyaz un bu yerde satılır. Acaip hikmettir ki bu şehirde un çuvalı içine yovanca otu kosalar unu on sene dursa asla çürümeyip yine has ve beyaz ekmeği ve çöreği olur.

İçkale kapısına çıkınca Attarlar Çarşısı'dır ki bütün ıtriyatın (güzel kokular) ve türlü türlü ilaçların güzel kokusundan gelen geçenlerin dimağları misk ve amber kokusu olur.

Attarlardan aşağı pak u pakize Selman-ı Pak berberler dükkanlarıdır ki her birinde pak etekli ve pak yüzlü berber civanları vardır.

Ondan aşağı Papuççular Çarşısı, yani eski pabuc ve çizme yamayıcı dükkanlarıdır.

Ondan yine anayolun iki tarafı Karakeçili dükkanına varıncaya kadar tümden kapama (cüppe gibi üste giyilen bir giysi) ve zubun (bir çeşit iş önlüğü veya iç çamaşırı) işler terzi dükkanlarıdır. Ondan pak ve pakize ballı ve yağlı sözler eder bakkal civanları dükkanlarıdır. Muhtesib dükkanı bu mahaldedir ki bir sanat ehli sultan tartısına aykırı davranıp bir dirhem eksik vermeye kadir değildir.

Bu mahal tamamen kasap dükkanlarıdır ki nice yüz adet boğazlanmış Karaman koyunlarını ve kuzularını parça parça edip her parçaya gül yaprağı takıp ve safran sürüp satarlar.

Bu kasapların alt yanında has ve beyaz çörekçiler ve börekçiler dükkanlarıdır ki türlü türlü biberli börek, bademli, susamlı ve çörek otlu çörek ve katmerli ve kaymak börek pişirirler. Ta saraçhane başına varıncaya kadar böyle nimet pişer çörekçi, börekçi, aşçı, başcı ve türlü türlü hoşafçı dükkanlarıdır.

Muhtesib ağa dükkanını geçince Arpacılar Çarşısı, Kazancılar Pazarı ve Semerciler Çarşısı'dır

Ondan iç kale önüne varılır ve sol tarafı Mevlevihane bahçesi kapısıdır ve Uzun Çarşı'sı gayet süslüdür. Ta Uzun Çarşı başında son bulur.

Saraçhane ile Haffafhane Pazarı aydınlık, bakımlı ve kalabalık pazardır. Debbahlar pazarı pakdir, Ahi Evran pirleriyle mamurdur.

Odun Pazarı kale kapısı önünde olduğundan Odunpazarı Kapısı derler. Atpazarı Kapısı, Paşa Sarayı yakınındadır ve Koyun pazarı,

................ (2 satır boş) ...............

Yaşlı ve gençlerinin yüz renklerinin anlatılması: Bu eski şehir Erciyes Dağı eteğinde olduğundan havası soğukçadır. Bütün halkı zinde ve yigitlik karı özünde, kimi yüz'ünde ve kimi yüz altmıştan yüz yetmişe yetmiş buğday enli (benizli) ve siyah püskürme benli yaşlı ve genç adamları vardır. Bütün cesur, genç ve yiğit erler birbirinden yeğ server ve hünerverlerdir (---) (---) (---).

Mahbublarının özellikleri: Bu şehir Erciyes Dağı eteğinde bulunduğundan havası itidal üzeredir ve genellikle halkı düzgün vücutlu olup mahbub ve mahbubesi çoktur, ama mahbubu tez sakallanıp feta yiğit olup avlanmaya ve avan zümresine (ayak takımı) meyilli olurlar.

…

İbret verici yapıların anlatılması: Bu eski şehrin çarşısı dükkanları, han, cami, imaret, medrese ve diğer çeşit çeşit hayrat yapıları elden geldiği kadar yazılıp anlatılmıştır, ama şehrin batı tarafında Kızılırmak Nehri üzerinde bir saat şehre yakın iki kaya arasında Birgöz köprü adlı bir benzersiz köprü vardır ki Süleyman Han zamanında Koca Mimar Sinan ömrünün nice yıllarını geçirip var gücünü sarf ederek bir ebemkuşağı (gökkuşağı) gibi benzersiz köprü yapmış ki kara ve deniz seyyahları içinde meşhurdur. Bosna vilayetinde Hersek sancağında Mostar Köprüsü ve bu Karaman eyaletinde Kayseri sancağında bu Yalınızgöz Köprüsü meşhurdur. Şehre yakın Koyun Köprüsü, Mazlumoğlu Köprüsü, Ali Köprüsü ve ibret verici Ulucami, kale binası ve,

................ (1 satır boş) ...............

…

Kiliselerinin isimleri: Tamamı {---) adet rahip, bıtrik ve kıssis kiliseleridir, ama bunlardan Kiçikapısı'nın iç yüzünde iki adet eski kilise vardır. Ta Kör Kayser Harkil'in zamanından kalmıştır. İkisi de Ermenilerindir. Bütün Hıristiyan milletler arasında saygın kiliselerdir. Mevlevihane yakınında bir kilise de Rumlarındır, ama Frenk kilisesi yoktur. Bir tapınak (havra) Yahudilerindir.

................ (2 satır boş) .................

Güzel havasının özellikleri: Rum ülkesinin ortasında Erciyes Dağı'nın kuzey, yıldız ve batı tarafı açık olup faydasız lodos rüzgarı tarafı kapalı olduğundan yaz aylarında güz günlerinde daima havası saba rüzgarı ve nesim rüzgarıdır.

Hububat ürünlerinin anlatılması: Bu şehir alemin yaratıcısının ihsanıyla yazda kışta yerli yerince yağmur yağıp zemini sulayıp 77 çeşit hububat, yeşillikler, 77 türlü sebzevat ve otlar hasıl olur. Genellikle buğdayı ve arpası meşhurdur.

Sanatları ve kazançlarının anlatılması: Bu şehirde gerçi bütün sanat ehli mevcut olup işleri ve sanatları beğenilir ama dağlarında mazısı gayet çok olduğundan debbağlar keçi derisini tabaklayıp sarı sahtiyan yaparlar, sanki altun sarısıdır ki insanın yüzünün rengi belli olur. Hatta halk dilinde darb-ı meseldir ki "Kayseri sahtiyanı gibi gıcır gıcır öter" derler. Pabucu, mesti ve içi darayili (İran'da dokunan renkli ve kalın bir kumaş) san tabanlı çizmesi yeryüzünde yoktur. Bütün vezirlere hediye gider. ( ---) (---) ( ---) ( ---) [ 66b]

Yiyeceklerinin anlatılması: Evvela has ve beyaz ekmeği, lavaşa yufkası, katmer çöreği, katmerli baharatlı böreği, lahm-ı kadid (kurutulmuş et) adıyla meşhur olan kimyonlu ve baharatlı sığır pastırması ve kokulu et sucuğu yeryüzünde yoktur. Padişahlara hediye gider.